Bệnh quai bị có gây vô sinh ở nam giới?

Quai bị là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus thuộc họ Paramyxoviridae gây ra, dễ dàng lây lan qua đường hô hấp hoặc tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết. Bệnh phổ biến ở những nơi đông người và có thể xuất hiện quanh năm tại Việt Nam, đặc biệt vào mùa đông xuân. Mặc dù quai bị thường không gây tử vong hay biến chứng nặng nề như viêm màng não, nhưng những rủi ro liên quan đến khả năng sinh sản, đặc biệt ở nam giới, lại là mối lo ngại lớn.

Mối lo ngại về vô sinh do quai bị

Biến chứng đáng chú ý nhất của quai bị là viêm tinh hoàn ở nam giới và viêm buồng trứng ở nữ giới, trong đó viêm tinh hoàn là nguyên nhân chính dẫn đến nguy cơ vô sinh ở phái mạnh. Nếu bệnh nhân được phát hiện sớm, chăm sóc và điều trị kịp thời, các biến chứng này thường sẽ không xảy ra. Ngược lại, nếu bệnh kéo dài hoặc không được xử lý đúng cách, nguy cơ vô sinh sẽ tăng lên đáng kể, chủ yếu ảnh hưởng đến nam giới.

(Ảnh minh hoạ)

Nguyên nhân gây vô sinh ở nam giới mắc quai bị bao gồm:

Giảm chất lượng tinh trùng do viêm tinh hoàn: Nam giới mắc quai bị sau tuổi dậy thì có nguy cơ cao bị viêm tinh hoàn. Tình trạng này gây tổn thương vĩnh viễn các ống sinh tinh ở nhiều mức độ khác nhau. Khi tinh hoàn bị viêm, có hiện tượng phù nề, xuất huyết cục bộ và thâm nhiễm tế bào lympho, làm giảm đáng kể cả số lượng và chất lượng tinh trùng, trực tiếp ảnh hưởng đến khả năng có con.

Mất khả năng sinh tinh do teo tinh hoàn: Viêm tinh hoàn nặng do quai bị có thể dẫn đến teo tinh hoàn. Khoảng 35% bệnh nhân bị teo tinh hoàn có nguy cơ vô sinh. Khi tinh hoàn bị teo nhỏ và xơ hóa, các tế bào mầm trong đó bị tổn thương vĩnh viễn, không thể sản xuất tinh trùng. Nếu chỉ teo một bên tinh hoàn, nam giới vẫn có khả năng sinh sản nhờ tinh hoàn còn lại. Tuy nhiên, nếu cả hai bên đều bị teo, khả năng vô sinh là gần như chắc chắn và đây là một trong những dạng vô sinh nam khó điều trị nhất.

(Ảnh minh hoạ)

Triệu chứng và biến chứng khác của quai bị

Khoảng 25% người mắc quai bị có thể không có triệu chứng hoặc chỉ biểu hiện rất nhẹ, dễ nhầm lẫn với cảm cúm thông thường, điều này góp phần làm lây lan bệnh trong cộng đồng. Tuy nhiên, phần lớn bệnh nhân sẽ có các triệu chứng rõ ràng:

Sốt: Từ nhẹ đến cao trên 39 độ C, kèm theo ớn lạnh. Đau nhức toàn thân: Đau cơ, nhức mỏi. Sưng đau tuyến nước bọt: Đặc trưng là tuyến mang tai (một hoặc cả hai bên), cảm giác đau lan ra má, cổ và hàm. Tuyến sưng có thể không đồng thời, khi một bên giảm sưng thì bên còn lại mới bắt đầu sưng, và sẽ giảm dần trong vòng một tuần. Đau họng, đau góc hàm. Khó khăn khi cử động hàm, nói và nuốt. Buồn nôn hoặc nôn mửa. Ở nam giới, một số trường hợp có thể nhận thấy sưng các hạch hoặc tinh hoàn.

Ngoài nguy cơ vô sinh, quai bị còn có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm khác:

- Viêm tinh hoàn và mào tinh hoàn (nam giới): Khoảng 30% nam giới trưởng thành mắc quai bị sau tuổi dậy thì sẽ gặp biến chứng này, và 50% trong số đó có thể bị teo tinh hoàn sau khi khỏi bệnh.

- Nhồi máu phổi: Một biến chứng hiếm gặp nhưng nghiêm trọng ở nam giới sau viêm tinh hoàn do quai bị, do một vùng phổi bị hoại tử.

- Viêm buồng trứng (nữ giới): Khoảng 7% phụ nữ trưởng thành mắc quai bị có thể bị viêm buồng trứng, tuy nhiên, nguy cơ vô sinh ở nữ giới do quai bị là rất hiếm.

- Biến chứng thai kỳ: Phụ nữ mang thai mắc quai bị trong 3 tháng đầu có nguy cơ sảy thai hoặc dị tật thai nhi bẩm sinh cao hơn. Nếu mắc bệnh trong 3 tháng cuối, tỷ lệ sinh non hoặc thai chết lưu có thể tăng lên.

- Viêm tụy: Khoảng 3-7% bệnh nhân có thể gặp biến chứng viêm tụy.

- Tổn thương thần kinh: Dưới 1% trường hợp có thể gặp các biến chứng thần kinh như rối loạn tri giác, thị giác, đau đầu thường xuyên, hoặc điếc.

- Các biến chứng hiếm gặp khác bao gồm viêm phổi, viêm cơ tim, và xuất huyết giảm tiểu cầu.

Để phòng ngừa quai bị và các biến chứng nguy hiểm của nó, tiêm vắc xin quai bị là biện pháp hiệu quả nhất. Khi có bất kỳ triệu chứng nghi ngờ nào, việc thăm khám và điều trị kịp thời là cực kỳ quan trọng để hạn chế tối đa nguy cơ biến chứng, đặc biệt là ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.

Huỳnh Đạt (tổng hợp)