Đạo đức người làm báo theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong thời đại mới

 Hồ Chí Minh - Người sáng lập nền báo chí cách mạng Việt Nam

Sinh ra trong bối cảnh đất nước mất độc lập, Nhân dân mất tự do, các phong trào yêu nước diễn ra sôi nổi, nhưng đều thất bại. Với tư duy độc lập tự chủ, ngày 5/6/1911, chàng thanh niên xứ Nghệ đã lên tầu sang phương Tây tìm con đường cứu nước mới cho dân tộc.

Chủ tịch Hồ Chí Minh - Người thầy vĩ đại của những người làm báo cách mạng Việt Nam. Ảnh: T.L

Trong hành trình bôn ba tìm đường cứu nước, hoạt động cách mạng, Nguyễn Tất Thành (Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh) đã nhận thức được tầm quan trọng của báo chí đối với sự nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng và phát triển đất nước sau này. Báo chí cách mạng chính là công cụ thiết yếu, là vũ khí sắc bén góp phần thúc đẩy cách mạng phát triển không ngừng. Với cách mạng giải phóng dân tộc, báo chí là một lực lượng quan trọng trên mặt trận tư tưởng văn hóa, nhiều tác phẩm báo chí đã trở thành những "lời hịch kháng chiến" kêu gọi đồng bào đoàn kết một lòng xung phong ra trận giết giặc lập công bảo vệ nền độc lập dân tộc. Thông qua báo chí, tố cáo tội ác và cuộc chiến tranh xâm lược phi nghĩa của chủ nghĩa đế quốc thực dân, đồng thời tranh thủ được sự ủng hộ, giúp đỡ của bạn bè trên thế giới đối với cuộc kháng chiến của Nhân dân ta. 

Trong sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa và công cuộc đổi mới đất nước, Báo chí góp phần to lớn vào việc định hướng dư luận xã hội, tuyên truyền đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước, phản ánh hiện thực đời sống xã hội, là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với Nhân dân. Đồng thời đấu tranh chống lại các luận điệu sai trái phản động của các thế lực thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, góp phần to lớn nâng cao hình ảnh của Việt Nam trên trường quốc tế, thúc đẩy quan hệ ngoại giao không ngừng phát triển...

Từ việc nhận thức vai trò to lớn của báo chí đối với cách mạng, trong quá trình tìm đường cứu nước, Người đã học làm báo và viết báo. Suốt cuộc đời hoạt động và lãnh đạo cách mạng của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn dành sự quan tâm đặc biệt đối với báo chí nói chung, đạo đức người làm báo nói riêng. Người đã sáng lập 09 tờ báo (Le Paria - Người cùng khổ, Quốc tế nông dân, Thanh niên, Lính kách mệnh, Tạp chí đỏ, Việt Nam độc lập, Công nông... ), viết hơn 2.000 bài báo, sử dụng 150 bút danh, đăng trên hàng trăm tờ báo, tạp chí ở trong và ngoài nước với nhiều thứ tiếng khác nhau (Việt, Anh, Pháp, Trung, Nga, Thái…). Đồng thời chỉ thị thành lập các cơ quan thông tấn trung ương: Ngày 07/9/1945 thành lập Đài phát thanh Quốc gia (nay là Đài tiếng nói Việt Nam); Ngày 15/9/1945 thành lập hãng Thông tấn Quốc gia (Thông tấn xã Việt Nam); Chỉ đạo ra Báo Nhân dân, năm 1951; Ký sắc lệnh quy định chế độ báo chí, tự do ngôn luận, ngày 14/12/1956, qua đó làm tiền đề cho việc ra đời các văn bản pháp luật về báo chí Việt Nam sau này...

Chủ tịch Hồ Chí Minh thực sự là người thầy vĩ đại của nền Báo chí cách mạng Việt Nam trong 100 năm qua: “Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhà báo cách mạng, là người thầy vĩ đại, là người sáng lập và dìu dắt nền báo chí và giới báo chí cách mạng Việt Nam. Cả cuộc đời hoạt động cách mạng của Bác đều gắn liền với công tác báo chí. Cho nên, Bác tự nhận mình là một người có nhiều duyên nợ với báo chí và những lời dạy của Bác về công tác báo chí là cả một kho tàng vô giá về lý luận báo chí cách mạng Việt Nam, thể hiện rõ đường lối báo chí vô sản của Đảng ta, khắc sâu trong tâm trí những người làm báo chúng ta"1.

Giáo dục, rèn luyện đạo đức người làm báo

Chủ tịch Hồ Chí Minh rất coi trọng việc giáo dục, đào tạo, rèn luyện đạo đức người làm báo. Theo Người, làm báo chính là làm cách mạng, người làm báo là người làm cách mạng phục vụ lý tưởng cách mạng, cống hiến cho đất nước, phục vụ Nhân dân. Ngòi bút của người làm báo chính là vũ khí sắc bén trong cuộc đấu tranh chống kẻ thù xâm lược, bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc, góp phần đem lại cuộc sống tự do ấm no hạnh phúc cho Nhân dân. Người nhấn mạnh: “Ngòi bút của các bạn cũng là những vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính, trừ tà”2.

Bác luôn nhắc nhở những người nhà báo trước khi đặt bút viết cần phải suy nghĩ và trả lời 6 câu hỏi sau: “Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết cái gì?  Lấy tài liệu đâu mà viết? Cách viết thế nào? Viết rồi phải làm thế nào?”3. Những thông tin phản ánh mà nhà báo đưa ra cần phải đảm bảo tính khách quan, chân thực, tính thời sự, phải góp phần vào sự phát triển của cách mạng, vào "sự nghiệp phò chính, trừ tà" và góp phần đem lại cuộc sống ấm no hạnh phúc cho Nhân dân.

Bác Hồ với các phóng viên báo đài. Ảnh tư liệu

Thực tiễn cách mạng cho thấy, trên mặt trận báo chí, Nhà báo Hồ Chí Minh luôn là tấm gương sáng ngời về ý thức tự trau dồi đạo đức, phong cách báo chí, hết lòng hết sức phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân. Người quan niệm: Người làm báo chân chính phải là người có đạo đức cách mạng và luôn đặt đạo đức cách mạng lên hàng đầu. Họ chính là những chiến sỹ cách mạng. Ngòi bút và tác phẩm của họ là vũ khí sắc bén trên mặt trận đấu tranh chống giặc nội xâm và ngoại xâm. Vì vậy, “Để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng, cố gắng trau dồi tư tưởng, nghiệp vụ và văn hóa; chú trọng học tập chính trị để nắm vững chủ trương, chính sách của Đảng và Chính phủ; đi sâu vào thực tế, đi sâu vào quần chúng lao động…”4

Nhận thức được tầm quan trọng của báo chí nói chung, đội ngũ người làm báo nói riêng đối với sự nghiệp cách mạng, cho nên dù bận "trăm công nghìn việc", trong bộn bề khó khăn của cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn dành sự quan tâm đặc biệt đến công tác giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ người làm báo. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, tại chiến khu Việt Bắc, năm 1949, Người đã chủ trương mở lớp viết báo Huỳnh Thúc Kháng - lớp viết báo cách mạng đầu tiên ở Việt Nam. Đồng thời, Người đã nhiều lần viết thư gửi cho lớp học nhắc nhở các học viên phải luôn chăm chỉ học tập, nghiên cứu tài liệu, thường xuyên tu dưỡng đạo đức cách mạng, đạo đức người làm báo.

Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, Hiệp định Giơneve được ký kết (tháng 7/1954), hòa bình lập lại ở miền Bắc, trước yêu cầu của tình hình mới, Chủ tịch Hồ Chí Minh xác định cần phải quan tâm hơn nữa đến công tác đào tạo, bồi dưỡng, xây dựng đội ngũ người làm báo để tiếp tục phát huy vai trò của họ trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, đấu tranh thống nhất nước nhà.

Trong các buổi tiếp xúc, nói chuyện với đội ngũ nhà báo, Người luôn nhấn mạnh nhiệm vụ của báo chí cách mạng Việt Nam: "Nhiệm vụ của báo chí là phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng"5. Người làm báo phải là người có lý tưởng cách mạng, có lập trường tư tưởng chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với Đảng với Nhân dân, gắn bó hết lòng hết sức phục vụ Nhân dân, Người khẳng định: "Báo chí của ta thì cần phục vụ Nhân dân lao động, phục vụ chủ nghĩa xã hội, phục vụ cho đấu tranh thống nhất nước nhà, cho hòa bình thế giới. Chính vì thế cho nên tất cả những người làm báo (người viết, người in, người sửa bài, người phát hành...) phải có lập trường chính trị vững chắc. Chính trị phải làm chủ, đường lối chính trị đúng thì những việc khác mới đúng được. Cho nên các báo chí của ta phải có đường lối chính trị đúng”6.

Người làm báo phải luôn có ý thức không ngừng nâng cao tinh thần trách nhiệm trước Đảng, trước Nhân dân. Phải dám chịu trách nhiệm trước những bài viết của mình, vượt khó đi lên, thường xuyên học tập, trau dồi nâng cao trình độ chuyên môn, đạo đức cách mạng trước những biến chuyển của cách mạng, của thời đại. “Tình hình thế giới và trong nước luôn luôn biến đổi, công việc của chúng ta nhiều và mới, kỹ thuật của thế giới ngày càng tiến bộ, nhưng sự hiểu biết của chúng ta có hạn. Muốn tiến bộ kịp sự biến đổi vô cùng tận, thì chúng ta phải nghiên cứu, học tập"7. Người làm báo, khi đặt bút viết, cần phải tôn trọng sự thật, phải trung thực khách quan, không bịa đặt, thêm bớt: “Không nên chỉ viết cái tốt và giấu đi cái xấu. Nhưng phê bình phải đúng đắn. Nêu cái hay, cái tốt thì phải có chừng mực, chớ phóng đại... Phê bình thì phải phê bình một cách thật thà, chân thành, đúng đắn”8. Đồng thời luôn nêu cao tinh thần tự phê bình và phê bình, thường xuyên tự kiểm điểm, sửa chữa để các bài viết ngày càng hoàn thiện phục vụ tốt nhất cho cách mạng và nhân dân.

Tiếp tục phát huy những giá trị của đạo đức người làm báo theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong thời đại mới

Trải qua 100 năm xây dựng và trưởng thành, Báo chí cách mạng Việt Nam đã phát huy vai trò luôn đồng hành cùng với sự phát triển thăng, trầm của lịch sử dân tộc. Đội ngũ những người làm công tác báo chí luôn thực hiện đúng những nội dung cốt lõi trong chuẩn mực đạo đức nhà báo theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Báo chí nói chung, đội ngũ những người làm báo nói riêng đã trở thành cầu nối không thể thiếu giữa Đảng, Nhà nước với Nhân dân. Thông qua ngòi bút và các tác phẩm báo chí đã góp phần quan trọng vào việc tuyên truyền đường lối, chủ trương, chính sách pháp luật của Đảng và Nhà nước cho Nhân dân, đồng thời phản ánh những kiến nghị của Nhân dân lên các cơ quan nhà nước. Nhờ vậy, những chủ trương, chính sách pháp luật của Đảng, Nhà nước có thể điều chỉnh bổ sung kịp thời phục vụ và đem lại lợi ích tốt nhất cho Nhân dân.

Đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm và đồng chí Trần Cẩm Tú, Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư, Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Trung ương trao giải A cho các tác giả, đại diện nhóm tác giả.

Để tiếp tục phát huy những giá trị đạo đức người làm báo theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong thời đại mới, đội ngũ nhà báo – phóng viên cần đáp ứng một số yêu cầu sau đây: 

Một là, luôn đặt lợi ích quốc gia, dân tộc lên trên hết, trước hết. Yêu nghề và thường xuyên tu dưỡng, rèn luyện đạo đức nghề nghiệp, giữ gìn phẩm chất tốt đẹp của người làm báo trước những diễn biến khó lường của kinh tế thị trường với rất nhiều tác động tiêu cực, cám dỗ, mua chuộc trong cuộc sống đời thường. Người làm báo phải có trình độ, năng lực thực sự, có tư duy độc lập, sáng tạo, có khả năng phân tích, dự báo diễn biến của sự vật hiện tượng đặt trong bối cảnh hiện thực khách quan. Đồng thời phải có hiểu biết sâu sắc về chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, có lập trường quan điểm chính trị vững vàng. Nhà báo vừa đóng vai trò là nhà chính trị, vừa là người chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng – văn hóa, là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân, nói thay tiếng nói của Đảng, Nhà nước và Nhân dân, góp phần tuyên truyền, bảo vệ chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước; đấu tranh phản bác những luận điệu sai trái bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.

Hai là, tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện cuộc vận động học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh nói chung, tư tưởng, đạo đức, phong cách báo chí Hồ Chí Minh nói riêng. Mỗi khi cầm bút viết, người làm báo phải tự đặt cho mình 6 câu hỏi mà Bác Hồ đã từng đưa ra, đó là “Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết cái gì?  Lấy tài liệu đâu mà viết? Cách viết thế nào? Viết rồi phải làm thế nào?”. Đồng thời cần thực hiện tốt những yêu cầu về chức năng, nhiệm vụ của nhà báo được quy định trong Luật Báo chí năm 2016 và 10 điều Quy định về đạo đức nghề nghiệp người làm báo.

Ba là, trước sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo AI hiện nay, đòi hỏi người làm báo phải được đào tạo một cách bài bản, chuyên sâu và không ngừng học tập nâng cao trình độ chuyên môn, công nghệ tiến tiến, phải làm chủ kỹ thuật, công nghệ, ứng dụng vào sản xuất báo chí. Cùng với sự phát triển của công nghệ, trình độ của người đọc báo ngày càng nâng cao, vì vậy, đòi hỏi nhà báo phải thường xuyên, liên tục trau dồi, tích lũy kiến thức, chuyên môn nghiệp vụ để có thể xử lý một cách nhanh, chính xác các khâu trong quá trình thực hiện một tác phẩm báo chí: thu thập tài liệu, xử lý thông tin, giao tiếp với nguồn tin, sử dụng các phương tiện kỹ thuật trợ giúp cho đến việc hoàn thiện tác phẩm báo chí…

Bốn là, cần tăng cường vai trò giám sát của Nhân dân đối với người làm báo, qua đó kịp thời phát hiện, chấn chỉnh và xử lý những hành vi vi phạm đạo đức của nhà báo. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay đã và đang tạo ra những biến động mạnh mẽ trong lĩnh vực thông tin, tuyên truyền cũng như nhu cầu thông tin của con người, điều đó đòi hỏi mỗi nhà báo phải nhận thức được vị trí, vai trò và trách nhiệm của mình đối với đất nước, dân tộc, Nhân dân; thường xuyên trau dồi phẩm chất đạo đức, lối sống, kiên quyết đấu tranh loại bỏ tư tưởng lệch lạc, tha hóa, biến chất, giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, bảo vệ các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, phát huy bản chất của người làm báo cách mạng Việt Nam với tinh thần “mắt sáng, lòng trong, bút sắc”.

Có thể khẳng định rằng, việc học tập tư tưởng, đạo đức, phong cách báo chí Hồ Chí Minh đối với những người làm báo nói riêng, học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh đối với mỗi cán bộ, đảng viên và Nhân dân nói chung cho đến nay vẫn luôn mang tính thời sự và là nhiệm vụ cần thiết trong giai đoạn hiện nay.

Văn Chương

Tài liệu tham khảo:

• Trường Chinh: Hồ Chí Minh - Lãnh tụ kính yêu của giai cấp công nhân và nhân dân Việt Nam, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1970, tr.68.
• Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 4 Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr. 64.
• Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 7 Nxb CTQG, Hà Nội, 2000, tr.117-120.
• Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 10 Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr.616.
• Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 10 Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr.613
• Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 9 Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr.422.
• Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 7, Nxb CTQG, Hà Nội 2005, tr.552.
• Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập Nxb CTQG, Hà Nội 2005, tr.118