Giao khoán đất nông nghiệp: Cần cơ chế minh bạch, không để người lao động bị thiệt thòi

Giao khoán đất trong các công ty nông, lâm nghiệp Nhà nước đã và đang là một trong những chính sách có ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống người lao động nông thôn và đồng bào vùng sâu, vùng xa. Tuy nhiên, tại hội thảo chuyên đề “Giao khoán đất sản xuất cho người lao động trong các công ty nông, lâm nghiệp: Thực trạng và giải pháp”, các chuyên gia và đại biểu đã thẳng thắn nhìn nhận những bất cập kéo dài trong thực thi chính sách, từ đó đề xuất nhiều giải pháp cải cách mạnh mẽ, với phương châm xuyên suốt: không ai bị bỏ lại phía sau.

Giao khoán đất: Nhiều thành tựu nhưng chưa trọn vẹn

Trong hơn 30 năm qua, chính sách giao khoán đất rừng, đất sản xuất của các công ty nông, lâm nghiệp Nhà nước đã góp phần tích cực vào quá trình phủ xanh đất trống đồi núi trọc, bảo vệ rừng và tạo sinh kế ổn định cho hàng vạn lao động nông thôn. Số liệu từ Ban tổ chức hội thảo cho biết, tính đến năm 2024, cả nước có 121 công ty nông nghiệp Nhà nước đang quản lý gần 478.000 ha đất. Trong số này, gần 114.000 ha đã được giao khoán cho người lao động – chiếm khoảng 25,7% tổng diện tích quản lý.

Khảo sát tại một số địa phương điển hình cho thấy, thu nhập bình quân của mỗi hộ nhận khoán đạt xấp xỉ 300 triệu đồng/năm, trong đó khoảng 65% đến từ đất được công ty giao khoán. Điều này cho thấy giao khoán thực sự góp phần cải thiện thu nhập, tạo động lực sản xuất và ổn định dân cư.

Những “nút thắt” chưa được tháo gỡ

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, mô hình giao khoán hiện hành vẫn tồn tại nhiều vấn đề lớn. Theo ông Nguyễn Văn Tiến, nguyên Vụ trưởng Vụ Nông nghiệp - Ban Kinh tế Trung ương, việc giao đất còn thiếu minh bạch, thiếu thống nhất trong các hợp đồng giao khoán. Không ít người lao động đã gắn bó cả đời với đất đai, nhưng chưa được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Thậm chí, có những nơi đất đã được khoán nhưng lại chồng lấn ranh giới quy hoạch rừng sản xuất, rừng phòng hộ, dẫn đến tranh chấp hoặc mất quyền lợi chính đáng.

Nhiều ý kiến tại hội thảo cũng chỉ ra rằng quyền lợi về bảo hiểm, phúc lợi, thừa kế hoặc chuyển nhượng đất giao khoán hiện vẫn chưa rõ ràng. Người dân – đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số – vẫn là nhóm dễ bị tổn thương nhất do thiếu thông tin, thiếu hỗ trợ pháp lý và không có tiếng nói đầy đủ trong quá trình ra quyết định.

Cần hành lang pháp lý mới, hướng tới công bằng và bền vững

Từ thực tiễn trên, các đại biểu đề nghị cần sớm rà soát, sửa đổi các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến giao khoán đất đai trong các công ty nông, lâm nghiệp. Trong đó, ưu tiên phải là việc làm rõ quyền lợi và trách nhiệm của người nhận khoán, xây dựng quy trình giao khoán minh bạch, có sự tham gia giám sát của cộng đồng và chính quyền địa phương.

Bà Vũ Thị Bích Hường – đại diện tổ chức Forest Trends – nhấn mạnh: “Chính sách nào cũng phải lấy con người làm trung tâm. Không ai bị bỏ lại phía sau – nhất là những người yếu thế trong hệ thống giao khoán – phải trở thành nguyên tắc cốt lõi trong mọi cải cách.”

Một số chuyên gia đề xuất mô hình “đồng quản lý đất giao khoán” giữa công ty và cộng đồng địa phương, vừa bảo đảm lợi ích Nhà nước, vừa phát huy vai trò của người dân trong việc gìn giữ tài nguyên và phát triển sinh kế. Ngoài ra, việc ứng dụng công nghệ số trong quản lý đất, theo dõi hợp đồng và minh bạch hóa thông tin cũng là giải pháp cần được triển khai nhanh chóng.

Hội thảo khép lại trong sự đồng thuận cao về nhu cầu cấp thiết của việc cải tổ chính sách giao khoán, với tư duy mới, khung pháp lý mới và cách tiếp cận bền vững, nhân văn hơn. Muốn vậy, cần sự vào cuộc mạnh mẽ và trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, nhằm hiện thực hóa nguyên tắc “không bỏ ai lại phía sau” – không chỉ là lời nói, mà là hành động cụ thể trong từng tấc đất, từng hợp đồng, và từng số phận người lao động.

Đức Anh