Hiệu quả bất ngờ trong nghiên cứu tác dụng phòng chống Covid-19 của Xuyên Tâm Liên

 Vị thuốc nhiều công dụng nhưng bị lãng quên…

Xuyên Tâm Liên (穿心蓮) là vị thuốc thanh nhiệt, giải độc thường dùng trong y học cổ truyền. Vị thuốc này đã từng được coi như thần dược của thời bao cấp ở nước ta. Trong bối cảnh kinh tế khó khăn sau ngày giải phóng, ngành y tế thời đó cũng như các ngành khác, đã phải đối đầu với tình trạng thiếu thốn đủ thứ. Khi đó Xuyên Tâm Liên đã được dùng phổ biến, như một loại thuốc trị bách bệnh. Khi các loại kháng sinh thế hệ mới ra đời cái tên Xuyên Tâm Liên đang dần bị lãng quên. Tuy nhiên, với xu thế sử dụng dược liệu ngày càng phổ biến, cùng với sự soi sáng của khoa học, các vị thuốc lại càng khẳng định được giá trị của mình, Xuyên Tâm Liên đã được nghiên cứu nhiều hơn về thành phần hóa học, tác dụng dược lý.

Xuyên Tâm Liên [Andrographis paniculata (Burm.f.) Wall. ex Nees], Họ Ô rô (Acanthaceae),

Xuyên Tâm Liên [Andrographis paniculata (Burm.f.) Wall. ex Nees], thuộc họ Ô rô (Acanthaceae), hay còn gọi là công cộng, hùng bút, nguyên cộng, lam khái liên, cây lá đắng, khô đảm thảo, nhất kiến kỷ… Xuyên Tâm Liên có nguồn gốc từ Ấn Độ và Sri Lanka, được di thực và trồng phổ biến ở Nam Á, Đông Nam Á, miền nam Trung Quốc, khu vực Caribe, Trung Mỹ, Australia và châu Phi.

Theo các nghiên cứu trên thế giới, Xuyên Tâm Liên có các tác dụng kháng vi sinh vật (vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng), chống viêm, chống oxy hóa, chống ung thư… được dùng để điều trị các bệnh về gan, sốt, cảm lạnh thông thường, tiêu chảy cấp tính, tăng huyết áp, thủy đậu, bệnh phong, sốt rét, viêm nhiễm, ung thư, tiểu đường…

Kết quả từ các công trình nghiên cứu Quốc tế về tác dụng chống Covid-19 của Xuyên Tâm Liên

Trong nghiên cứu in silico (mô phỏng, tính toán về các lĩnh vực sinh học, y dược trên máy vi tính) về một số cây thuốc có triển vọng để điều trị Covid-19 đã được báo cáo (2019-2020), Xuyên Tâm Liên là loại dược liệu thú vị, được quan tâm và đánh giá cao về tác dụng trong việc phòng chống Covid-19.

Tại Ấn Độ, từ kết quả của nghiên cứu của các nhà khoa học Trường cao đẳng dược JSS (2020) cho thấy các thành phần hóa học của Xuyên Tâm Liên (andrographolide và dihydroxy dimethoxy flavone) có tác dụng chống lại Covid-19 bằng cách ức chế enzym protease chính của virus này trên thử nghiệm in silico.

Andrographolide (thuộc nhóm diterpenoid lactone) là hợp chất chiết xuất từ Xuyên Tâm Liên là một chất ức chế tiềm năng đối với protease chính của COVID-19 (Mpro), tác dụng của andrographolide thông qua các nghiên cứu in silico như kết nối phân tử, phân tích mục tiêu, dự đoán độc tính và dự đoán dược động học. Andrographolide đã được gắn thành công vào vị trí liên kết của Covid-19 Mpro (với điểm gắn kết là -3.094357 Kcal/mol). Các phương pháp tính toán cũng dự đoán phân tử này có độ hòa tan tốt, đặc tính dược lực học và độ chính xác mục tiêu. Phân tử này cũng tuân theo quy tắc Lipinski, khiến nó trở thành một hợp chất đầy hứa hẹn, có tiềm năng sử dụng chống lại Covid-19.

Cấu trúc hóa của Andrographolide

Tại Indonesia, Nhóm nghiên cứu thuộc Đại học Airlangga, Indonesia (2020) cho thấy Xuyên Tâm Liên có tiềm năng là chất ức chế protease chính 6LU7 COVID-19. 5,4-dihydroxy-7-O-β-D-pyran-glycuronate-butyl-ester (DGE) là hợp chất trong Xuyên Tâm Liên an toàn nhất so với các hợp chất khác. Tuy nhiên, phát hiện này cần được kiểm tra thêm và cần mở rộng việc sử dụng Xuyên Tâm Liên để điều trị Covid-19.

Tăng cường miễn dịch là chiến lược toàn cầu, để chống lại tình trạng đại dịch Covid-19. Xuyên Tâm Liên trước đây được sử dụng rộng rãi để điều trị đau họng, cảm cúm và nhiễm trùng đường hô hấp… đã được các nhà khoa học Đại học Jadavpur, Ấn Độ (2020) nghiên cứu nhắm mục tiêu chống Covid-19 và các con đường lây lan của nó. Kết quả cho thấy sự hợp lực giữa andrographolide và một số hợp chất khác của Xuyên Tâm Liên được xác định là chất chống viêm an toàn và hiệu quả, có tác dụng đối với nhiễm trùng đường hô hấp trên và có thể làm giảm đáng kể việc sản xuất cytokine và các yếu tố gây viêm trong nhiễm virus.

Tại Trung Quốc, trong quá trình đẩy lùi đại dịch Covid-19 đã thực hiện chương trình khuyên dùng Xiyanping tiêm, để điều trị lâm sàng Covid-19. Xiyanping (喜 炎 平) là một chế phẩm chống viêm và kháng virus được phát triển và cấp phép sử dụng ở Trung Quốc. Nó là một sản phẩm tiêm bán tổng hợp có nguồn gốc từ thành phần hoạt tính của cây Xuyên Tâm Liên gồm 9-dehydro-17-hydro-andrographolide và natri 9-dehydro-17-hydro-andrographolide-19-yl sulfate. Bài báo của nhóm tác giả thuộc Tasly Pharmaceutical Group Co. Thiên Tân, Trung Quốc (2020) đã tóm tắt tác dụng dược lý và ứng dụng lâm sàng của andrographolide Xuyên Tâm Liên, đồng thời khẳng định các tác công năng thanh nhiệt và giải độc, kháng sinh và chống viêm, có tác dụng điều trị rõ ràng đối với các bệnh hô hấp bao gồm viêm phổi và viêm đường hô hấp trên do vi khuẩn, virus dựa trên một số lượng lớn dữ liệu lâm sàng đã được tích lũy. Andrographolide có tác dụng kháng virus tiềm năng trong việc điều trị Covid-19 và có thể làm giảm mức độ viêm ở bệnh nhân, cải thiện các triệu chứng hô hấp, ức chế virus và cải thiện khả năng miễn dịch của cơ thể… với tính an toàn cao. Ngoài ra, andrographolide có tác dụng bảo vệ gan và có giá trị lâm sàng để điều trị các bệnh tim mạch, cho thấy rằng nó có thể có tác dụng bảo vệ đối với tổn thương gan, tim mạch do một số thuốc chống Covid-19 khác. Qua đây, chúng ta thấy được việc điều trị Covid-19 bằng andrographolide phù hợp với lý thuyết của y học cổ truyền về vị thuốc Xuyên Tâm Liên.

Tại Thái Lan, tác dụng chống Covid-19 của Xuyên Tâm Liên đã được khẳng định hơn khi cuộc thử nghiệm lâm sàng đầu tiên đã được Viện Nghiên cứu y học cổ truyền Thái Lan (2020) tiến hành trên những bệnh nhân đã biểu hiện những triệu chứng nhiễm Covid-19 nhẹ như đau họng, nhức đầu, ho hay sổ mũi. Họ được cho uống 180 mg xuyên tâm liên/ngày, chia đều làm 3 lần vào lúc 6 giờ sáng, 2 giờ chiều và 10 giờ tối, uống liên tục trong 5 ngày. Cuộc thử nghiệm cho kết quả khả quan, trong vòng 3 ngày kể từ khi sử dụng xuyên tâm liên, tình trạng của các tình nguyện viên mắc Covid-19 đều được cải thiện. Mọi triệu chứng của bệnh đã biến mất sau 5 ngày làm thử nghiệm mà không xuất hiện bất kỳ tác dụng phụ nào.

Các kết quả trên cho thấy, Xuyên Tâm Liên là vị thuốc tiềm năng trong việc phòng chống Covid-19. Bên cạnh đó, còn nhiều dược liệu khác cũng có tác dụng tốt được đánh giá như Diệp hạ châu, Kim ngân hoa, Thanh hao hoa vàng, Hoắc hương, Nghệ, Gừng, Cam thảo, Sâm Ấn Độ…

Việt Nam cần có chính sách bảo tồn, phát triển và ứng dụng loài dược liệu quý này

Xuyên Tâm Liên trồng không khó và hoàn toàn phù hợp với khí hậu, môi trường ở Việt Nam. Do vậy cần có chính sách khuyến khích trồng, bảo tồn, nghiên cứu và phát triển đối với dược liệu Xuyên Tâm Liên.

Bên cạnh việc bảo tồn, phát triển dược liệu, chúng ta cần phải quan tâm hơn nữa đến việc nghiên cứu ứng dụng Xuyên Tâm Liên trong việc điều trị bệnh. Ví dụ như việc nghiên cứu đánh giá tác dụng của các bài thuốc trong phòng chống Covid-19 như “Thanh phế bài độc phù chính thang” gia giảm thêm Xuyên Tâm Liên, Thanh hao hoa vàng. Đây là bài thuốc có tác dụng thanh phế, bài độc, phù chính, tăng miễn dịch, ức chế virus, hỗ trợ phòng chống cúm với các thành phần sau:

Ma hoàng 9g

Quế chi 9g

Phục linh 15g

Sinh khương 9g

Tế tân 6g

Hoắc hương 9g

Chích cam thảo 6g

Trạch tả 9g

Sài hồ 16g

Tử uyển 9g

Sơn dược 12g

Hạnh nhân 9g

Trư linh 9g

Hoàng cầm 6g

Đông hoa 9g

Chỉ thực 6g

Sinh thạch cao 15-30g (sắc trước)

Bạch truật 9g

Khương Bán hạ 9g

Xạ can 9g

Trần bì 6g

Xuyên tâm liên 6g

Thanh hao hoa vàng 6g

Với sức mạnh của khoa học công nghệ cùng với sự kết hợp giữa y học cổ truyền và y học hiện đại đóng góp cho sự tiến bộ toàn diện trong y học nhân loại, dịch Covid-19 sẽ sớm được kiểm soát và đẩy lùi.

Tiến sĩ - Lương y Phùng Tuấn Giang

Chủ tịch Viện Nghiên cứu Phát triển y dược cổ truyền Việt Nam

Chủ nhiệm Nhà thuốc Thọ Xuân Đường