Kết hợp y học cổ truyền và y học hiện đại trong điều trị Covid-19

Y học cổ truyền có lịch sử lâu dài trong việc phòng chống các bệnh truyền nhiễm

Không giống như y học hiện đại dựa trên bằng chứng, y học cổ truyền là y học thực nghiệm được phát triển dựa trên các quan sát lâm sàng tích lũy được qua nhiều thế kỷ. Nó không chỉ giải quyết yếu tố căn nguyên để tiêu diệt vi sinh vật gây bệnh mà còn hỗ trợ chức năng miễn dịch của cơ thể giúp chống lại bệnh tật và khắc phục di chứng. Thời xưa, khi đối mặt với bệnh truyền nhiễm, không xác định được tác nhân gây bệnh cụ thể. Tuy nhiên, các thầy thuốc có thể quan sát triệu chứng của bệnh nhân, đánh giá tình trạng bệnh và phát triển các pháp phương điều trị cho các giai đoạn khác nhau của bệnh.

Hầu hết các lý thuyết cơ bản của y học cổ truyền được xây dựng dựa trên Hoàng đế nội kinh. Tài liệu này đề cập đến vấn đề phòng ngừa trước khi dịch bệnh xảy ra, các phương pháp phòng ngừa lây truyền bệnh và ngăn ngừa tái phát sau khi phục hồi. Các biện pháp phòng ngừa trước khi dịch bệnh xảy ra bao gồm tránh xa nguồn lây nhiễm, cắt đứt đường lây truyền, giảm thiểu tác động của môi trường đối với nhóm đối tượng nhạy cảm (người cao tuổi, trẻ nhỏ, người mắc bệnh mãn tính…) và tăng cường khả năng tự bảo vệ của cơ thể trước các tác nhân gây bệnh. Sau khi bệnh xảy ra, cần có các biện pháp tích cực để ngăn chặn tình trạng bệnh trở nên nặng và nguy kịch. Điều quan trọng là phải thực hiện các biện pháp phòng ngừa để ngăn tái phát khi phục hồi.

Theo y học cổ truyền, các nguyên tắc thiết yếu để phòng và điều trị bệnh là nâng cao chính khí, loại bỏ tà khí và điều trị bệnh theo nguyên nhân gây bệnh. Để nâng cao chính khí cần phải điều chỉnh các chức năng cơ thể, đạt được cân bằng nội môi và tối đa hóa khả năng tự bảo vệ của cơ thể. Ngoài thuốc sắc hoặc thuốc chế phẩm có nguồn gốc tự nhiên ra, có thể sử dụng các phương pháp không dùng thuốc khác như châm cứu, xoa bóp bấm huyệt, khí công, thiền định và dinh dưỡng.

Trong Thương hàn luận có ghi chép lại các thảo dược, bài thuốc và cách sử dụng cho các bệnh truyền nhiễm. Các phương thuốc này được gia giảm tùy theo điều kiện riêng vì hầu hết các chúng đều nhằm mục đích điều chỉnh các chức năng của cơ thể, đã được sử dụng rộng rãi ở các nước châu Á như Trung Quốc, Việt Nam, Nhật Bản. Chúng đã tồn tại qua thời gian và vẫn được coi là có sự liên quan lớn trong môi trường ngày nay. Các bài thuốc được đề xuất trong phác đồ điều trị Covid-19 như Ma hoàng thạch cam thang, Ngân kiều tán… đều đã được chứng minh là có hiệu quả.

Ứng dụng y học cổ truyền trong phòng chống Covid-19

Tại Trung Quốc, từ khi Covid-19 bùng phát, Ủy ban Y tế Quốc gia Trung Quốc đã ban hành phác đồ chẩn đoán và điều trị. Y học hiện đại sử dụng các loại thuốc kháng virus có thể hoạt động để chống lại Covid-19 như Chloroquine phosphate (500 mg cho người lớn), Arbidol (200 mg cho người lớn) và sự kết hợp của Ribavirin với Interferon hoặc Lopinavir/Ritonavir. Y học cổ truyền dùng thuốc sắc theo thể bệnh, giai đoạn bệnh và thuốc chế phẩm được thử nghiệm lâm sàng, đánh giá an toàn, hiệu quả và được cấp bằng sáng chế như: Thanh phế bài độc thang, Hóa thấp bài độc phương, Hoắc hương chính khí hoàn, chế phẩm Liên hoa thanh ôn, chế phẩm Sơ phong giải độc nang, chế phẩm Phòng phong thông thánh, Kim hoa thanh cảm… Bên cạnh thuốc uống, còn có một số loại thuốc tiêm như: Xiyanping, Xuebijing, Shenfu Injection và Shengmai.

Các vị thuốc, bài thuốc được nghiên cứu đánh giá tác dụng dược lý, các kết quả cho thấy các tác dụng như kháng virus phổ rộng trong đó có coronavirus, điều hòa miễn dịch, chống viêm, cải thiện chức năng tim, phổi, thần kinh.

Cho đến nay đã có hàng trăm nghiên cứu lâm sàng về các phương pháp y học cổ truyền trong điều trị Covid-19. Các kết quả cho thấy y học cổ truyền kết hợp với y học hiện đại có thể giảm tỷ lệ các biến chứng nghiêm trọng hoặc nguy kịch, cải thiện khả năng phục hồi lâm sàng và giúp giảm bớt các triệu chứng như ho, sốt, khó thở. Tác dụng chống Covid-19 của y học cổ truyền được minh chứng qua các nghiên cứu về cây thuốc, bài thuốc và các phương pháp chữa bệnh không dùng thuốc.

Tiến sĩ - Lương y Phùng Tuấn Giang chia thuốc Thanh phế bài độc phú chính thang cho bệnh nhân

Một số bài thuốc được nghiên cứu:

• Dịch tiêm/viên nang Tanreqing: Hoàng cầm, Hùng đảm phấn, Sơn dương giác, Kim ngân hoa, liên kiều
• Dịch tiêm Reduning: Thanh hao hoa vàng, Kim ngân hoa, Chi tử
• Dịch tiêm Xiyanping: Andrographolide từ Xuyên tâm liên
• Dịch tiêm Shenfu: Hồng sâm, hắc phụ tử
• Dịch tiêm Xuebijing: Hồng hoa, Xích thược, Xuyên khung, Đan sâm, Đương quy
• Dịch uống Kim ngân hoa
• Dịch uống Xiangxue Kangbingdu: Bản lam căn, Thạch cao, Lô căn, Sinh địa hoàng, Khương hoàng, Tri mẫu, Thạch xương bồ, Hoắc hương, Liên kiều
• Viên Lianhua Qingwen: Liên kiều, Kim ngân hoa, chích Ma hoàng sao, khổ Hạnh nhân, Thạch cao, Bản lam căn, miên mã Quán chúng, Ngư tinh thảo, Hoắc hương, Đại hoàng, Hồng cảnh thiên, Bạc hà, Cam thảo
• Dịch uống Shuanghuanglian: Kim ngân hoa, Hoàng cầm, Liên kiều
• Dịch uống Shenqi Fuzheng: Đảng sâm, Hoàng kỳ
• Viên Jinye Baidu: Kim ngân hoa, Đại thanh diệp, Bồ công anh, Ngư tinh thảo
• Viên hoàn hoặc viên nang Liushen: Xạ hương, Thiềm tô, Băng phiến, Chấu phấn, Ngưu hoàng, Hùng hoàng
• Hỗn hợp Fufang Yuxingcao: Ngư tinh thảo, Hoàng cầm, Bản lam căn
• Tinh dầu nghệ
• Các bài thuốc cổ phương: Sâm linh bạch truật tán, Ma hạnh thạch cam thang, Thăng giáng tán, Ngân kiều tán…

Nghiên cứu đánh giá tác dụng chống Covid của Bài tập khí công truyền thống, thở 6 thì chữa bệnh, khí công quy tức (có lợi cho phổi), khí công tăng sức khỏe, daoyin (đạo dẫn), bài tập 8 bước có lợi cho phổi, baduanjin (bát đoạn cẩm), thiền định.

Về các phương pháp tác động huyệt vị, có các nghiên cứu đánh giá tác dụng chống Covid của bấm huyệt, châm kim, đính hạt loa tai, xoa bóp trị liệu vùng phổi để điều hòa khí và làm dịu lồng ngực.

Các kết quả nghiên cứu sơ bộ đã chỉ ra rằng y học cổ truyền và kết hợp y học hiện đại giúp rút ngắn thời gian điều trị Covid-19 hơn so với điều trị bằng y học hiện đại thông thường.

Tại Việt Nam, trong công văn số 1306/BYT - YDCT về việc tăng cường phòng chống bệnh viêm đường hô hấp cấp do SARS-CoV-2 bằng các phương pháp y học cổ truyền do Bộ Y Tế đã ban hành ngày 17/3/2020 có đưa ra các bài thuốc cổ phương có thể áp dụng trong điều trị Covid-19 từng giai đoạn, tùy vào từng trường hợp bệnh nhân cụ thể mà thầy thuốc lựa chọn pháp phương và gia giảm cho thích hợp.

• Giai đoạn khởi phát với pháp điều trị sơ phong thanh nhiệt, tuyên phế chỉ khái. Có thể sử dụng các bài thuốc: Ngân kiều tán, Sâm tô tán, Nhân sâm bại độc tán, Hạnh tô tán…
• Giai đoạn toàn phát với pháp điều trị tuyên phế, thanh nhiệt, định suyễn; có thể sử dụng các bài thuốc: Ma hạnh thạch cam thang. Hoặc dùng pháp điều trị thanh dinh thấu nhiệt với bài thuốc Thanh dinh thang.
• Giai đoạn hồi phục với những bài thuốc bổ âm dương, khí huyết, tạng phủ như: Bảo nguyên thang, Thập toàn đại bổ, Sinh mạch tán, Nhân sâm dưỡng vinh thang, Lục vị địa hoàng hoàn hợp sinh mạch ẩm, Dưỡng âm thanh phế thang…

Để chủ động tăng cường các biện pháp phòng chống dịch bệnh, ngăn chặn dịch bệnh, đồng thời phát huy thế mạnh của y học cổ truyền trong việc phòng và hỗ trợ điều trị viêm đường hô hấp cấp do SAR-Cov-2 gây ra, các cơ sở y tế có thể lựa chọn phương pháp y học cổ truyền tùy theo điều kiện về cơ sở vật chất, trang thiết bị và nhân lực.

Tiến sĩ - Lương y Phùng Tuấn Giang

Chủ tịch Viện nghiên cứu phát triển y dược cổ truyền Việt Nam

Chủ nhiệm Nhà thuốc Thọ Xuân Đường