Lý do động đất Myanmar gây thiệt hại nặng nề

Theo Cục khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), một trận động đất mạnh 7.7 độ tấn công miền trung Myanmar, làm rung chuyển Mandalay, thành phố lớn thứ hai của nước này và nhiều quốc gia lân cận, bao gồm Trung Quốc, Thái Lan, Việt Nam. Trận động đất xảy ra vào 12h50 ngày 28/3 (13h20 giờ Hà Nội) ở độ sâu khoảng 10 km, được đánh giá là nông. 12 phút sau, một trận động đất mạnh 6.7 độ ở cùng độ sâu diễn ra ở phía nam trận động đất đầu tiên. Theo Live Science, cuối ngày hôm qua, 9 trận động đất nhỏ hơn từ 4.4 đến 4.9 độ cũng xuất hiện trong vùng.

Ít nhất 144 người tử vong trong động đất và 732 người bị thương. Một tu viện và nhiều tòa nhà sụp đổ ở Myanmar. Tại Bangkok, ít nhất 10 người thiệt mạng và một tòa nhà chọc trời cao 33 tầng đang thi công sụp đổ. Nhà chức trách Thái Lan thông báo, 16 người bị thương và 101 người mất tích. Dù Bangkok cách xa đứt gãy ở Myanmar, "đây là một trận động đất lớn và không có gì bất ngờ khi nó có thể cảm nhận rõ ở khoảng cách xa như vậy", theo Gregory Beroza, Giáo sư địa vật lý ở Đại học Stanford.

Người dân đứng cạnh một tòa nhà sụp đổ ở Mandalay hôm 28/3 sau trận động đất 7.7 độ (Ảnh: Văn phòng thường trực Ban chỉ đạo Quốc gia về phòng chống thiên tai)

Các trận động đất nằm gần đứt gãy Sagaing chạy dọc từ bắc tới nam Myanmar, trải dài gần 1.600 về phía biển Andaman. Những trận động đất diễn ra ở đứt gãy này gọi là động đất trượt ngang, trong đó một khối đất di chuyển ngang qua khối đất khác ở phần bên kia của đứt gãy, tương tự đứt gãy San Andreas ở California, Mỹ.

Theo Ben van der Pluijm, Giáo sư danh dự ngành địa chất học ở Đại học Michigan, Myanmar nằm ở phía nam dãy Himalaya, là khu vực thường xảy ra địa chấn và nổi tiếng với những trận động đất lớn. Lục địa Ấn Độ nằm trên mảng Ấn Độ. Mảng Ấn Độ đã dịch chuyển về hướng bắc trong khoảng 100 triệu năm. Nhưng cách đây khoảng 40 triệu năm, mảng Ấn Độ tiếp xúc với mảng Á Âu và tiếp tục xê dịch theo hướng bắc, đâm vào mảng Á Âu. Qua hàng triệu năm, va chạm đó góp phần tạo ra dãy Himalaya.

"Ngay cả ngày nay, mảng Ấn Độ vẫn tiếp tục chuyển động đó, tích tụ năng lượng và giải phóng dưới dạng đất động như trận động đất ở Myanmar", theo Van der Pluijm. Trận động đất 7.7, độ lớn đến mức không có gì bất ngờ nếu mặt đất bị lệch đi vài mét theo phương ngang.

Sức tàn phá của động đất không chỉ là kết quả từ cường độ mà đến từ cả vị trí và độ sâu của nó. Dù có cường độ nhỏ hơn, động đất nông có thể gây rung lắc dữ dội ở mặt đất, đe dọa cơ sở hạ tầng ở khu vực đông dân. Trận động đất ở Myanmar có tất cả yếu tố nguy hiểm. Nó có cường độ mạnh với tâm chấn nông và xảy ra ở khu dân cư đông đúc với nhiều tòa nhà và công trình dễ bị ảnh hưởng.

"Do các trận động đất quá nông, chúng có thể sánh ngang với động đất 7.8 và 7.5 độ tàn phá Thổ Nhĩ Kỳ năm 2023, gây ra thương vong và thiệt hại trên quy mô rộng", theo Jeffrey Park, Giáo sư Trái Đất và Khoa học hành tinh chuyên nghiên cứu động đất và cấu tạo Trái Đất ở Đại học Yale. "Chúng tôi dự đoán số lượng thương vong và thiệt hại từ trận động đất này sẽ ở mức tương tự bởi đây là trận động đất nông ở khu dân cư đông đúc", Park chia sẻ.

Từ năm 1900, khu vực đã ghi nhận 6 trận động đất trượt ngang mạnh 7 độ hoặc hơn trong phạm vi bán kính 250 km quanh trận động đất hôm 28/3. Gần nhất là một trận động đất 7 độ vào tháng 1/1990, khiến 32 tòa nhà sụp đổ. Trận động đất khác mạnh 7.9 độ từng làm rung chuyển khu vực phía nam tâm của trận động đất mới nhất vào tháng 2/1912.

Những vùng có lớp đất tơi dày có khuynh hướng dễ hóa lỏng trong động đất. Quá trình đó là tương tác chết chóc giữa sóng địa chấn và trầm tích, tạm thời khiến lớp đất hoạt động giống như cát lún. Các trận động đất trước đây trong vùng gây sạt lở đất và hóa lỏng, có thể góp phần vào sức tàn phá của trận động đất mới nhất.

Văn phòng thường trực Ban chỉ đạo Quốc gia về phòng chống thiên tai