Một số bài thuốc đông y hữu ích từ dược liệu cát cánh

Tác dụng dược lý của cát cánh

Theo Y học cổ truyền, cát cánh là một vị thuốc có tác dụng bài nùng, tuyên phế khử đàm lợi yết và khai thông phế khí. Chính vì vậy, cát cánh thường chủ trị các bệnh lý như họng đau nói khàn, chứng lụ, tiểu tiện lung bế (tiểu tiện không thông), ho có nhiều đờm, áp xe phổi (ngực đau phế ung), viêm họng sưng đau. Nhiều sách cổ nói về tác dụng của cát cánh như sau:

Sách Dược Tính Bản Thảo: Cát cánh thường dùng để điều trị các bệnh như khí thúc thấu nghịch, đàm diên, phá huyết, chủ trúng ác (nhiễm độc), trẻ em bị động kinh hoặc khử tích khí, chủ phế khí, tiêu tích tụ.

Sách Bản Thảo Thông Huyền: Cát cánh là một dược liệu có tác dụng duy kỳ thương nhập phế kinh, cổ năng sử chư khí hạ giáng, phế vị chủ khí chi tạng.

Sách Danh Y Biệt Lục: Cát cánh là một dược liệu có công dụng phong tý, liệu hầu yết thống, lợi ngũ tạng trường vị, hạ cổ độc (trừ độc của sâu), trừ hàn nhiệt, ông trung tiêu cốc, bổ khí huyết.

Theo Trung Dược học: Cát cánh có tác dụng giảm đau, giải nhiệt, ức chế hệ miễn dịch, chống viêm loét dạ dày, an thần.

Theo nhiều nghiên cứu Y học hiện đại, cát cánh có tác dụng:

Tác dụng trên hệ hô hấp: Theo tờ báo Chinese Hebra Medicine đăng tải, cát cánh là một dược liệu có tác dụng làm long đờm mạnh. Nhiều nhà khoa học đã thử nghiệm lâm sàng trên chó và mèo, kết quả thử nghiệm cho biết sau khi cho chó và mèo đã gây mê uống nước sắc cát cánh có thể thấy niêm mạc phế quản ở những động vật này tăng tiết tiết dịch rõ.

Cát cánh ảnh hưởng đến nội tiết: Chinese Hebra Medicine cho biết, nước sắc cát cánh có tác dụng làm giảm đường huyết trên thỏ. Đặc biệt, cát cánh có tác dụng điều trị rõ ràng trong những trường hợp bị bệnh tiểu đường nhân tạo.

Cát cánh có công dụng trong chuyển hóa lipid: Trong nhiều thí nghiệm trên chuột cho thấy, nước sắc cát cánh có tác dụng trong việc chuyển hóa và làm giảm cholesterol ở gan.

Cát cánh có tác dụng chống nấm: Theo các nghiên cứu đăng tải trên tạp chí Chinese Hebra Medicine, nước sắc dược liệu cát cánh có công dụng ức chế nhiều loại nấm da thông thường.

Cát cánh có vài trò quan trọng đối với huyết học: Bác sĩ Cao đẳng Y Dược Sài Gòn cho biết cát cánh chứa nhiều thành phần hoạt chất Saponin có tác dụng tán huyết mạnh gấp 2 lần so với Saponin trong viễn chí. Tuy nhiên, khi dùng cát cánh dưới dạng đường uống, thuốc thường bị dịch vị thủy phân nên mất khả năng tán huyết. Vì vậy, tuyệt đối không được dùng cát cánh để chích.

Một số bài thuốc chữa bệnh từ cát cánh theo kinh nghiệm dân gian

+ Bài thuốc điều trị chứng ngực đầy nhưng không đau theo Nam Dương Hoạt Nhân Thư: Nguyên liệu gồm có cát cánh và chỉ xác, mỗi vị bằng nhau. Tất cả đem sắc với hai chén nước sao cho cạn còn 1. Cho bệnh nhân uống nóng.

+ Bài thuốc chữa ho suyễn có đờm theo Giản Yếu Tế Chúng Phương. Cho 60 gram dược liệu cát cánh đã tán bột, sắc với nửa chén đồng tiện và uống lúc nóng.

+ Bài thuốc cát cánh bán hạ thang trị thương hàn gây chứng bụng đầy hơi do âm dương không điều hòa theo Nam Dương Hoạt Nhân Thư. Nguyên liệu gồm cát cánh, trần bì và bán hạ, mỗi vị 12 gram. Tất cả sắc chung với 5 lát gừng và 2 chén nước. Sau khi nước thuốc cạn còn 1, cho bệnh nhân dùng uống nóng.

+ Bài thuốc chữa họng sưng đau, viêm họng hoặc hầu tý theo Thiên Kim Phương. Nguyên liệu gồm 80 gram cát cánh sắc chung với 3 thăng nước. Sau còn 1 thăng, uống. Hoặc có thể sử dụng 40 gram cát cánh đem giã nát và vắt lấy 1 chén nước. Sau đó, sắc chung với 3 lát gừng còn sống. Nước thuốc cạn còn 6 phân, uống nóng.

Lê Khanh - Sông Cấm