Bảo tồn sâm Ngọc Linh tự nhiên: Cuộc chiến với lợi nhuận và thời gian

Sâm Ngọc Linh (Panax vietnamensis), được mệnh danh là “Quốc bảo Việt Nam”, là một loài dược liệu quý hiếm, chỉ có ở vùng núi Ngọc Linh thuộc tỉnh Quảng Ngãi và Đà Nẵng (sau sáp nhập). Với những hoạt chất saponin đặc biệt không tìm thấy ở bất kỳ loại sâm nào khác trên thế giới, sâm Ngọc Linh tự nhiên mang lại giá trị kinh tế và y học vô cùng to lớn. Tuy nhiên, chính giá trị đó đang đẩy loài sâm này đến bờ vực tuyệt chủng, đặt ra một thách thức lớn trong công tác bảo tồn.

Hình ảnh sâm Ngọc Linh được bà con trồng nhân giống tại địa phương 

Sự suy giảm đáng báo động

Trong những thập kỷ gần đây, nhu cầu thị trường tăng vọt đã khiến sâm Ngọc Linh tự nhiên bị khai thác quá mức. Những người săn sâm, vì lợi nhuận khổng lồ, đã lùng sục khắp các cánh rừng già để tìm kiếm những củ sâm hàng chục, thậm chí hàng trăm năm tuổi. Việc khai thác bừa bãi, không có kế hoạch đã phá vỡ chu trình sinh trưởng tự nhiên của loài cây này. Theo các nhà khoa học, sâm Ngọc Linh tự nhiên sinh trưởng rất chậm, phải mất 5-10 năm mới có thể ra hoa kết trái, và chỉ có khoảng 1% hạt sâm có thể nảy mầm thành công trong tự nhiên. Việc liên tục bị khai thác khi chưa kịp tái sinh đã làm cho quần thể sâm tự nhiên suy giảm nghiêm trọng. Rừng già, nơi sâm Ngọc Linh sinh sống, cũng đang bị thu hẹp dần do các hoạt động của con người, ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường sống của loài cây này.

Giải pháp bảo tồn, nuôi trồng và phát triển bền vững

Để cứu sâm Ngọc Linh khỏi nguy cơ tuyệt chủng, các cấp chính quyền và cộng đồng khoa học đã và đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ:

- Bảo vệ nghiêm ngặt khu vực sinh sống tự nhiên: các khu bảo tồn thiên nhiên, vườn quốc gia đã được thành lập để bảo vệ các vùng sâm tự nhiên. Việc tuần tra, kiểm soát nghiêm ngặt nhằm ngăn chặn các hành vi khai thác trái phép là ưu tiên hàng đầu.

- Nuôi trồng sâm dưới tán rừng: đây được coi là giải pháp hiệu quả nhất để vừa đáp ứng nhu cầu thị trường, vừa giảm áp lực khai thác sâm tự nhiên. Mô hình này giúp duy trì môi trường sống tự nhiên của sâm, đồng thời tạo ra sinh kế bền vững cho người dân địa phương. Hạt sâm được ươm mầm và trồng lại dưới tán rừng, vừa giữ được các đặc tính dược liệu quý giá, vừa góp phần tái sinh rừng.

- Nghiên cứu khoa học và phát triển nguồn gen: các trung tâm nghiên cứu đang tập trung vào việc nhân giống, lai tạo để tạo ra những giống sâm có sức sống tốt hơn, chống chịu được sâu bệnh, đồng thời bảo tồn nguồn gen sâm Ngọc Linh quý giá.

- Nâng cao nhận thức cộng đồng: việc giáo dục, tuyên truyền cho người dân địa phương về giá trị của sâm Ngọc Linh và tầm quan trọng của việc bảo tồn là vô cùng quan trọng. Họ chính là những người trực tiếp tham gia vào việc bảo vệ và phát triển loài cây này.

Sâm được xắt lát để ngâm mật món quà bồi bổ sức khoẻ từ thiên nhiên

Thách thức và hy vọng

Mặc dù đã có những kết quả ban đầu tích cực, công tác bảo tồn sâm Ngọc Linh vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức lớn. Nạn khai thác lậu vẫn diễn ra phức tạp, đặc biệt là ở những vùng rừng sâu, hẻo lánh. Việc kiểm soát thị trường và ngăn chặn buôn bán sâm tự nhiên trái phép cũng đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ từ nhiều cơ quan. Tuy nhiên, với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, các nhà khoa học, doanh nghiệp và cộng đồng, sâm Ngọc Linh đang dần được phục hồi.

Sâm Ngọc Linh rừng chuẩn Gen được mang đi kiểm định

Đã có các trung tâm kiểm định tại địa phương nhằm xác đinh nguồn gốc sâm

Những vườn sâm được trồng dưới tán rừng đang ngày càng mở rộng, mang lại hy vọng về một tương lai tươi sáng cho “Quốc bảo” Việt Nam. Việc bảo tồn sâm Ngọc Linh không chỉ là câu chuyện của một loài cây, mà còn là câu chuyện về bảo tồn đa dạng sinh học, phát triển bền vững và gìn giữ một di sản thiên nhiên vô giá cho các thế hệ mai sau.

T-H