Công dụng và những bài thuốc chữa bệnh từ cây bình vôi

Tìm hiểu về cây bình vôi là gì?

Cây bình vôi xuất hiện rất nhiều tại các tỉnh thành thuộc Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ nước ta. Tuy nhiên, cũng có không ít người chưa rõ được những đặc điểm của loại thực vật này. Dưới đây là một số thông tin về cây bình vôi:

Cây bình vôi độc đáo được trồng làm cảnh (Ảnh: Báo Dân tộc và phát triển)

- Tên dược liệu: Cây bình vôi

- Tên gọi khác: Ngải Tượng, Tử Nhiên, cây Củ Một , Củ Mối Trộn….

- Tên gọi theo khoa học: Stephania Glabra (Roxb.) Miers, thuộc họ Menispermaceae

Đặc điểm thực vật của cây bình vôi

Cây bình vôi có những đặc điểm khá nổi bật nên ông cha ta ngày xưa thường gọi cây thuốc này với nhiều tên khác nhau dựa theo những đặc điểm đó.

Loại cây này được phân biệt với nhiều loại thực vật khác bởi những điểm sau đây:

- Cây thuộc dạng dây leo, có phần thân phình to tựa bình đựng vôi của các cụ ăn trầu ngày xưa. Có lẽ, đây là chi tiết đặc trưng nhất của loại cây này. Bởi vậy mà cái tên củ bình vôi ra đời từ đó.

- Lá cây bình vôi thường mọc so le với dây leo, lá giống như hình trái tim và có cuống dài khoảng 2.5 đến 4 cm. Phiến lá màu xanh lục, rất dày, đầu thuôn nhọn. Tuy nhiên, cũng có một vài lá có hình dạng tựa hình tròn.

- Hoa cây bình vôi màu trắng, nhỏ. Loại cây này có hai loại hoa là hoa đực và hoa cái. Đặc điểm khác biệt giữa chúng được nhận biết tại gốc. Nhiều gia đình sử dụng cây bình vôi làm cây cảnh, trang trí nhà cửa.

- Quả bình vôi có hình dạng như hình cầu, hạt giống hình móng ngựa. Quả bình vôi chín sẽ có màu đỏ tươi.

Cây bình vôi trồng ở đâu và phân bổ như thế nào?

Cây bình vôi rất phổ biến tại nhiều tỉnh thành tại phía Bắc nước ta, được phân bổ ở nhiều nơi. Có thể dễ dàng tìm kiếm dược liệu này tại các tỉnh: Lạng Sơn, Hòa Bình, Lai Châu, Bắc Giang, Ninh Bình…

Giống thực vật này rất dễ sinh trưởng bởi có phần củ tích nước để nuôi dinh dưỡng cho cây. Tại nhiều khu vực cát, có bóng mát hoặc đồng bằng ven biển như An Giang, Kiên Giang cũng xuất hiện cây bình vôi.

Ngoài ra, loại thực vật này còn có thể mọc trên núi đá. Thông thường khi mọc trên núi đá, cây bình vôi sẽ có phần củ, lá to và chất lượng hơn so với cây mọc dưới vùng đất cát.

Trên thế giới cũng dễ dàng bắt gặp câu bình vôi tại một số nước như: Lào, Campuchia, Ấn Độ, Trung Quốc, Thái Lan, Malaysia…

Thu hoạch và bào chế

Với cây bình vôi, bộ phận củ được tận dụng làm bài thuốc chữa bệnh hiệu quả. Củ bình vôi có thể được thu hoạch quanh năm. Tuy nhiên, theo dân gian, bắt đầu sang thu, đông là thời điểm thích hợp nhất để thu hái và bào chế. Bởi lẽ đây là lúc hàm lượng các hoạt chất có trong củ mới đạt được ngưỡng cao nhất.

Sau khi được thu hoạch về, việc bào chế được thực hiện theo những cách sau đây:

- Củ bình vôi đem rửa sạch, cạo vỏ rồi ngâm với rượu. Ngâm trong một thời gian khá dài, đủ để các dưỡng chất trong củ ngấm ra rượu rồi sử dụng rượu để điều trị các chứng bệnh.

- Sau khi thu hoạch về, rửa sạch với nước, cạo vỏ rồi đem thái mỏng. Phơi khô củ hoặc tán thành bột và sử dụng làm thuốc. Củ bình vôi rất mọng nước nên thường phơi 5kg củ tươi mới có được 1kg củ khô.

- Dùng củ tươi, đem thái và giã nhỏ, ép lấy nước rồi chiết xuất lấy hoạt chất bên trong củ bình vôi.

Sau khi bào chế xong, dược liệu cần phải được bảo quản tại nơi thoáng mát, khô ráo để tránh ẩm ướt, mối mọt, gây ảnh hưởng tới chất lượng của sản phẩm.

Cây bình vôi có tác dụng gì với sức khỏe con người?

Nhiều người thường biết tới cây bình vôi là cây cảnh trong nhà. Tuy nhiên, tác dụng của cây bình vôi đã được kiểm chứng trong y học cổ truyền và nghiên cứu khoa học hiện đại.

Tác dụng của bình vôi được nghiên cứu trong khoa học hiện đại

Tác dụng trong y học cổ truyền

Theo Đông y, cây bình vôi có vị đắng, tính lương, được quy vào hai kinh là Tỳ và Can. Tác dụng chính của dược liệu này là tuyên phế, an thần nên thường được sử dụng để điều trị những triệu chứng và bệnh lý như: nhức đầu, mất ngủ, đau dạ dày, ho ra đờm, hen suyễn, khó thở, trấn áp những cơn co thắt do tăng nhu động ruột.

Ngoài ra, sự kết hợp của bình vôi với các loại dược liệu khác có thể giảm triệu chứng ho lao, sốt rét, mụn nhọt và lở ngứa ngoài da.

Tác dụng trong nghiên cứu khoa học hiện đại

Những nghiên cứu của khoa học hiện đại đã có nhiều minh chứng về công dụng của cây bình vôi. Các nhà nghiên cứu đã phân tích và đưa ra kết quả rằng trong cây bình bôi có chứa thành phần hóa học rất quan trọng là alcaloid (1%), bao gồm: L-tetrahydropalmatin, Roemerin, Rotundin, Cepharanthin.

Những thành phần trên có tác dụng dược lý sau đây:

- Thí nghiệm trên súc vật chỉ ra rằng, hoạt chất L-tetrahydropalmatin giúp tác động giúp kích thích cơn buồn ngủ, an thần, hạ huyết áp, hạ nhiệt và kéo dài thời gian của giấc ngủ. Sử dụng với liều lượng cao giúp chống co giật do strychnin và sốc điện.

- Hoạt chất Roemerin có khả năng gây tê phong bế và niêm mạc. Điều này đã được chứng minh khi thí nghiệm trên cơ thể của con ếch. Khi sử dụng liều thấp, hoạt chất giúp an thần, gây buồn ngủ. Trong trường hợp sử dụng quá liều sẽ gây co giật và dẫn đến tử vong. Ngoài ra, Roemerin còn có tác dụng trong việc giãn mạch hạ huyết áp.

- Theo kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học Nhật Bản, hoạt chất Cepharanthin có khả năng làm giãn mạch nhẹ trên những mạch vi tuần hoàn, từ đó tăng cường sinh sản kháng thể. Điều này được thể hiện rõ nhất đối với bệnh giảm bạch cầu của những bệnh nhân bị ảnh hưởng bởi bom nguyên từ, chiếu tia phóng xạ hay dùng thuốc chữa ung thư.

Ngoài ra, sự biến động về số lượng hồng cầu hoặc sắc tố máu gần như không có sự thay đổi khi sử dụng những sản phẩm có chiết xuất từ hoạt chất này. Tác dụng  phụ khi sử dụng liều cao hầu như cũng không xuất hiện.

- Hoạt chất Rotundin được y học khẳng định có tác dụng trong việc giúp an thần, giảm đau, ổn định thần kinh và điều trị chứng mất ngủ hiệu quả.

Cây bình vôi chữa bệnh gì? Các bài thuốc từ cây bình vôi

Trong y học cổ truyền, củ bình vôi được sử dụng chủ yếu để chữa nhiều bệnh lý khác nhau. Dưới đây là một số bài thuốc và công thức điều trị bệnh hiệu quả và được nhiều người áp dụng.

Bài thuốc giúp an thần và điều trị mất ngủ

Chữa mất ngủ được xem là công dụng được nhiều người biết đến của cây bình vôi. Đối với những người mắc chứng bệnh mất ngủ kinh niên, đây thực sự là bài thuốc quý và an toàn khi sử dụng. Từ củ bình vôi, người bệnh có nhiều bài thuốc giúp kích thích cơn buồn ngủ.

Bài thuốc 1: Ngâm rượu

Với bài thuốc này, người bệnh cần chuẩn bị củ phơi khô cùng với rượu trắng và thực hiện theo những bước sau đây:

- Sử dụng củ bình vôi và rượu trắng theo tỷ lệ 1:5 (1kg củ phơi khô và 5 lít rượu). Lựa chọn rượu 40 độ để đạt được hiệu quả tốt nhất.

- Ngâm rượu và củ bình vôi trong khoảng 20 ngày để các dưỡng chất ngấm ra rượu.

- Sử dụng 1-2 chén nhỏ mỗi lần. Một ngày dùng khoảng 3-4 lần, kiên trì trong một khoảng thời gian sẽ thấy kết quả.

Bài thuốc 2: Kết hợp với các loại dược liệu khác

Sự kết hợp với các loại dược liệu khác sẽ kích thích giấc ngủ, từ đó giúp người bệnh vào giấc nhanh hơn và ngủ sâu hơn.

Nguyên liệu cần chuẩn bị:

- 15gr long nhãn

- 15gr hạt sen

- 15gr nhân hạt táo chua

- 12gr lá vông

- 8g củ bình vôi khô

Cách làm:

- Đun sôi tất cả các nguyên liệu cùng với 1 lít nước. Để nhỏ lửa và đun khoảng 20-25 phút, cho tới khi chỉ còn khoảng 500ml nước thì tắt bếp.

- Sử dụng thuốc mỗi ngày và uống trước khi đi ngủ 30 phút.

Bài thuốc 3: Củ bình vôi khô

Sử dụng củ bình vôi làm thuốc là biện pháp chữa mất ngủ rất tiện và không tốn quá nhiều thời gian.

Nguyên liệu chuẩn bị: Củ bình vôi khô

Cách làm:

- Sử dụng 3-6gr củ, đun cùng 1 lít nước. Đun sôi và cho nhỏ lửa, chờ khoảng 20 – 25 phút rồi tắt bếp.

- Dùng ngay khi nước còn ấm sẽ dễ uống hơn.

Bài thuốc ngăn ngừa tình trạng rối loạn tiêu hóa

Củ bình vôi có vai trò lớn trong việc trấn an nhu động ở vị tràng. Với những trường hợp ruột bị ảnh hưởng do sự xâm nhập của vi khuẩn, dược liệu này giúp diệt khuẩn hiệu quả mà vẫn đảm bảo sự co bóp và tiêu hóa tốt.

Chuẩn bị nguyên liệu: Củ bình vôi khô

Cách làm:

- Sử dụng 3-6 gr đối với người lớn, sắc với nước và uống hàng ngày.

- Sử dụng 0,02 – 0,03 gr đối với trẻ, sắc với nước để uống. Cần phải tham khảo ý kiến của bác sĩ để dùng liệu lượng đúng nhất cho con trẻ.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị và giảm những triệu chứng do gout

Bên cạnh một số nguyên liệu từ tự nhiên như lá lốt, ngải cứu, đinh lăng…. thì củ bình vôi là loại dược liệu hỗ trợ điều trị bệnh gout được không ít người tin dùng.

Chuẩn bị nguyên liệu: Bột củ bình vôi khô.

Cách làm:

- Sử dụng 3-6gr bột tán, hòa cùng với nước nóng và sử dụng đều đặn hàng ngày.

- Mỗi lần pha bột cần phải uống hết trong ngày và bảo quản bột trong bình kín tại nơi khô ráo để bột còn nguyên dưỡng chất.

Bài thuốc chữa động kinh

Với người bệnh thường xuyên gặp tình trạng co giật, động kinh thì việc sử dụng cây bình vôi giúp ổn định huyết áp, thư giãn. Củ bình vôi khô sắc nước hoặc ngâm rượu, uống hàng ngày sẽ tác động tới dây thần kinh, từ đó cải thiện tình trạng bệnh tốt hơn.

Ngoài ra, những bài thuốc trên được xem như một liều thuốc bổ đối với phụ nữ sau sinh hay người lao động mất sức, giúp lọc máu và cải thiện sức khỏe. Người bị sốt nóng, thể trạng yếu cũng có thể sử dụng những công thức trên để hỗ trợ điều trị.

Cần lưu ý những gì khi sử dụng bài thuốc từ cây bình vôi

Cây bình vôi là một loại dược liệu có khả năng hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý khác nhau. Tuy nhiên, khi sử dụng, người bệnh cần phải lưu ý những điều dưới đây để có được hiệu quả tốt nhất và không bị ảnh hưởng tới sức khỏe.

- Hoạt chất Roemerin có trong củ bình vôi nếu sử dụng quá nhiều sẽ gây tê niêm mạc và làm giảm nhịp đập của tim. Vậy nên, người bệnh cần phải lưu ý tới liều lượng khi dùng.

- Ngoài ra, trong củ bình vôi cũng có một ít độc tố, bệnh nhân không nên tự ý sử dụng khi chưa có chỉ định của người có chuyên môn.

- Sử dụng dưới 30gr bình vôi 1 ngày, trên 30gr có thể gây ngộ độc, ảnh hưởng tới sức khỏe.

- Với phụ nữ đang mang thai hoặc cho con bú và trẻ nhỏ, cần tham khảo ý kiến và lời khuyên từ bác sĩ.

- Kiên trì sử dụng các bài thuốc sẽ có hiệu quả rất tốt đối với sức khỏe.

Theo Tạp chí Đông Y