Mỹ chiến thắng biến chủng COVID-19 ?

Ngày 29/12, một Vệ binh Quốc gia ở Colorado trở thành trường hợp đầu tiên ở Mỹ nhiễm biến chủng B.1.1.7 từ Anh dễ lây lan hơn. B.1.1.7 khi đó đang bắt đầu lan rộng ở châu Âu và có nguy cơ làm điều tương tự ở Mỹ. Các biến chủng khác cũng xuất hiện tại Mỹ, bao gồm những loại đã hoành hành ở Nam Phi và Brazil, cũng như các loại biến chủng sinh ra ở các bang California, Oregon và New York.

Chúng đến vào thời điểm không thể tệ hơn. Mỹ khi đó đang đối phó với tình trạng tăng ca nhiễm sau kỳ nghỉ lễ. Việc phân phối vaccine Moderna và Pfizer-BioNTech diễn ra không suôn sẻ do mọi thứ chưa vào guồng và có vấn đề trong cách truyền đạt thông tin.

Các nhà khoa học khi đó cảnh báo rằng các biến chủng, đặc biệt là B.1.1.7, có thể châm ngòi cho làn sóng đại dịch thứ tư nhấn chìm hệ thống y tế vốn đã chịu nhiều áp lực của Mỹ.

Nhân viên y tế chuẩn bị các mẫu xét nghiệm để giải trình tự gene tại Đại học Duke (Ảnh: NYTimes)

B.1.1.7 sau đó trở thành phiên bản virus phổ biến nhất ở Mỹ, chiếm gần 3/4 tổng số ca nhiễm, nhưng điều các nhà khoa học lo sợ đã không xảy ra. Số ca nhiễm mới hàng ngày trên toàn quốc đã bắt đầu giảm vào tháng 4 và hiện đã giảm hơn 85% so với mức cao kỷ lục vào tháng một.

"Chúng ta đã làm tốt hơn nhiều so với những gì tôi mong đợi". Kristian Andersen, nhà virus học tại Scripps Research ở La Jolla, California, nhận xét.

Các chuyên gia chỉ ra rằng thành công này là nhờ sự kết hợp của các yếu tố gồm đeo khẩu trang, giãn cách xã hội và tình trạng virus lây lan kém đi theo mùa. Chúng đã giúp Mỹ "câu giờ" trước biến chủng để tiêm phòng cho hàng chục triệu người. Hơn nữa, họ cũng may mắn vì không giống các biến chủng khác, B.1.1.7 không thể né vaccine.

"Thành thật mà nói, tôi nghĩ chúng tôi đã gặp may", Nathan Grubaugh, nhà dịch tễ học tại Đại học Yale, nói. "Chúng tôi đang được cứu sống nhờ vaccine".

Sau khi B.1.1.7 xuất hiện vào cuối tháng 12/2020, các nhà khoa học chú ý nhiều đến cách các biến chủng cạnh tranh với nhau. Hồi tháng một, các nhà nghiên cứu ở California đã phát hiện ra một biến chủng với 10 đột biến đang ngày càng trở nên phổ biến và lan sang các bang khác.

Các thí nghiệm cho thấy rằng biến chủng này có thể né một phương pháp điều trị bằng kháng thể, đã có hiệu quả với các dạng virus trước đây và nó có thể cũng dễ lây lan hơn.

Trong những tháng sau đó, Mỹ đã cải thiện đáng kể việc giám sát cách các biến chủng đột biến. Tuần trước, hơn 28.800 bộ gene virus, gần 10% tổng số trường hợp dương tính, đã được tải lên cơ sở dữ liệu trực tuyến quốc tế GISAID, giúp các nhà khoa học xem xét rõ hơn cách các biến chủng cạnh tranh với nhau.

Cuối cùng, biến chủng California là một đối thủ cạnh tranh yếu và số lượng ca nhiễm biến chủng này giảm mạnh vào tháng 2 và tháng 3. Nó vẫn còn phổ biến ở các vùng của Bắc California, nhưng đã gần như biến mất khỏi ở miền nam của bang. Đến ngày 24/4, nó chiếm 3,2% tổng số mẫu xét nghiệm trong cả nước, trong khi B.1.1.7 đã tăng lên 66%.

"Giống như B.1.1.7 đã tung cú hạ knockout với biến chủng California'", Andersen nhận xét.

Ở phía bên kia của đất nước, các nhà nghiên cứu báo cáo vào tháng hai rằng một biến chủng có tên B.1.526 đã lây lan nhanh chóng ở New York và dường như là đối thủ đáng gờm của B.1.1.7. Nhưng đến tháng hai, B.1.1.7 vẫn là biến chủng phổ biến nhất ở Mỹ, lấn lướt mọi chủng khác.

Tại phiên điều trần trước quốc hội hồi đầu tuần trước, Rochelle P. Walensky, Giám đốc Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh, cho biết B.1.1.7 chiếm 72% số ca nhiễm ở nước này.

"Chúng ta thực sự thấy B.1.1.7 vượt xa các biến chủng khác một cách dứt khoát", Emma Hodcroft, nhà dịch tễ học tại Đại học Bern, cho biết.

Các biến chủng từ California và New York hóa ra chỉ dễ lây lan hơn phiên bản cũ một chút. Không rõ điều gì khiến B.1.1.7 lấn át các biến chủng khác. "Nó có phải là biến chủng mạnh nhất không? Thật sự rất khó để nói ngay bây giờ", Angela Rasmussen, nhà virus học tại Tổ chức vaccine và bệnh truyền nhiễm của Đại học Saskatchewan, nói.

Tại Michigan, B.1.1.7 lây lan trong những thiếu niên và sinh viên trở lại trường học, chơi các môn thể thao tiếp xúc gần. "Vì nó dễ lây lan hơn, virus tìm thấy kẽ hở trong những hành vi mà thông thường sẽ không gây ra nhiều vấn đề", Emily Martin, nhà dịch tễ học tại Đại học Michigan, bình luận.

Nhưng ở phần còn lại của đất nước, người Mỹ trở nên thận trọng hơn khi ca nhiễm tăng mạnh sau kỳ nghỉ lễ. B.1.1.7 được cho là có khả năng lây lan cao hơn khoảng 60% so với các dạng virus trước đó, nhưng phương thức lây lan của nó vẫn như vậy. Hầu hết các bang đều áp hạn chế đối với việc ăn uống trong nhà và bắt buộc đeo khẩu trang.

"B.1.1.7 dễ lây truyền hơn, nhưng nó không thể vượt qua khẩu trang", Hodcroft nói. "Vì vậy, chúng tôi vẫn có thể ngăn chặn sự lây lan của nó".

Sarah Cobey, nhà sinh vật học tiến hóa tại Đại học Chicago, còn có một điều thắc mắc khác. "Virus hô hấp đôi khi trải qua các chu kỳ theo mùa, nhưng không rõ tại sao chu kỳ của nCoV lại khiến nó suy giảm vào giữa mùa đông tại Mỹ", Cobey đặt câu hỏi.

Một điều khó hiểu nữa là tại sao các biến chủng hoành hành mạnh ở các quốc khác không phổ biến rộng rãi ở Mỹ. B.1.351 nhanh chóng trở thành biến chủng phổ biến nhất ở Nam Phi và một số nước châu Phi khác vào cuối năm ngoái. Mỹ ghi nhận ca đầu tiên nhiễm biến chủng này từ ngày 28/1, nhưng nó chỉ chiếm 1% số ca. Nguyên nhân có thể là nó không thể cạnh tranh được với B.1.1.7.

"Tôi nghĩ nguyên do là nó không thực sự có nhiều lợi thế về khả năng lây nhiễm", William Hanage, nhà dịch tễ học tại trường y tế công cộng T.H. Chan tại Đại học Harvard, đánh giá.

P.1, biến chủng hoành hành ở Brazil, ban đầu khởi đầu chậm chạp ở Mỹ, nhưng hiện chiếm ước tính hơn 10% ca nhiễm của quốc gia này. "Tôi tin rằng việc P.1 trở thành một trong những biến chủng phổ biến nhất ở Mỹ chỉ là vấn đề thời gian", André Ricardo Ribas Freitas, nhà dịch tễ tại Faculdade São Leopoldo Mandic, cảnh báo.

Tuy nhiên, Nels Elde, nhà sinh vật học tiến hóa tại Đại học Utah, cho biết các sự kiện trong 4 tháng qua đặt ra câu hỏi liệu có đáng để băn khoăn về các biến chủng khác nhau hay không, thay vì tập trung vào các hành vi có thể kiềm chế tất cả chúng.

Mỹ cũng có nguồn cung vaccine dồi dào. Chúng có thể kém hiệu quả hơn một chút đối với các biến chủng từ Nam Phi và Brazil, nhưng ngăn ngừa được bệnh tiến triển nặng đối với tất cả biến chủng.

Nhưng tình hình vẫn có thể trở nên tồi tệ. Chỉ khoảng 35% người dân ở Mỹ đã tiêm chủng đầy đủ và khả năng miễn dịch nhờ vaccine có thể mất dần vào mùa đông. Không ai biết các biến chủng đang nổi lên ở các nơi khác trên thế giới, như biến chủng từ Ấn Độ và đang lây lan ở mức thấp tại Mỹ, sẽ hoạt động ở đây như thế nào.

Chắc chắn sẽ có nhiều biến chủng hơn nữa xuất hiện ở những nơi virus hoành hành mạnh. "Sẽ còn nhiều đột biến xảy ra", Cobey cảnh báo.

Mạnh Kiên (NYTimes)