Ngày Thế giới phòng chống bệnh sốt rét 25/4/2022: Bệnh sốt rét và cách phòng tránh

Triệu chứng của bệnh

Thời gian ủ bệnh kể từ khi bị muỗi nhiễm ký sinh trùng sốt rét đốt đến khi có các biểu hiện lâm sàng tuỳ thuộc loại ký sinh trùng: nhiễm Plasmodium falciparum từ 9 - 14 ngày, trung bình 12 ngày. Nhiễm Plasmodium vivax từ 12 - 17 ngày, trung bình 14 ngày. Nhiễm Plasmodium malariae từ 20 ngày đến nhiều tháng. Nhiễm Plasmodium ovale từ 11 ngày đến 10 tháng. Nhiễm sốt rét do truyền máu thì thời gian ủ bệnh phụ thuộc vào số lượng ký sinh trùng trong máu truyền vào nhưng nói chung thời gian ủ bệnh ngắn trong khoảng vài ngày.

Theo cơ sở phân loại bệnh sốt rét của Tổ chức Y tế thế giới, bệnh sốt rét ở Việt Nam được phân chia theo 2 mức độ lâm sàng: Sốt rét thông thường hoặc sốt rét chưa có biến chứng và sốt rét ác tính hoặc sốt rét có biến chứng.

Dấu hiệu sốt rét thông thường (Sốt rét chưa biến chứng)

Cơn sốt sơ nhiễm: Cơn sốt đầu tiên thường không điển hình, sốt cao liên tục trong vài ngày, kèm theo nhức đầu, mệt mỏi, người bệnh sẽ cảm thấy ớn lạnh và hay ngáp vặt.

Một cơn sốt rét điển hình lần lượt qua 3 giai đoạn gồm: Rét run, sốt nóng và vã mồ hôi. Trường hợp này người mắc bệnh không có xuất hiện các triệu chứng đe dọa tính mạng. Việc chẩn đoán sẽ dựa vào 3 yếu tố: dịch tễ, triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm.

Dấu hiệu sốt rét ác tính (Sốt rét có biến chứng)

Trong trường hợp này người mắc bệnh sốt rét sẽ xuất hiện biến chứng đe dọa tới tính mạng, các triệu chứng xuất hiện tùy thuộc vào từng thể khác nhau:

Thể não: Dấu hiệu tiền ác tính nổi bật là có rối loạn ý thức (li bì hoặc vật vã, mê sảng, nói nhảm), sốt cao liên tục, mất ngủ nhiều, nhức đầu dữ dội, nôn hoặc tiêu chảy nhiều, có hội chứng tâm thần và có thể gặp suy thận. Thể này tỷ lệ tử vong từ 20 - 50%.

Thể tiểu huyết sắc tố: Là thể diễn biến nặng do tán huyết ồ ạt, trụy tim mạch, suy thận; sốt thành cơn dữ dội, nôn khan hoặc dịch màu vàng, tiểu ra huyết sắc tố, thiếu máu và thiếu oxy cấp. Hồng cầu và huyết sắc tố giảm mạnh.

Thể giá lạnh: Toàn thân lạnh, huyết áp tụt, da xanh tái, ra nhiều mồ hôi, đau đầu.

Thể phổi: Khó thở, thở nhanh, tím tái, có thể khạc ra bọt màu hồng. Đáy phổi có nhiều ran ẩm, ran ngáy.

Thể gan mật: Vàng da vàng mắt, buồn nôn và nôn. Phân màu vàng, nước tiểu màu vàng có nhiều muối mật. Hôn mê.

Thể tiêu hóa: Đau bụng, nôn, tiêu chảy cấp, hạ thân nhiệt.

Sốt rét ở phụ nữ có thai: Phụ nữ có thai mắc bệnh sốt rét dễ bị sốt rét ác tính hoặc sảy thai, thai chết lưu hoặc sinh non.

Sốt rét bẩm sinh (hiếm gặp): Mẹ mang thai nhiễm sốt rét và có tổn thương tế bào nhau thai ngăn cách giữa máu mẹ và con. Bệnh xuất hiện sớm ngay sau sinh, trẻ quấy khóc, sốt, vàng da, gan lách to.

Sốt rét ở trẻ em: Trẻ trên 6 tháng tuổi dễ mắc sốt rét do không còn miễn dịch từ mẹ và huyết sắc tố F. Trẻ mắc bệnh sốt rét thường sốt cao liên tục hoặc dao động, nôn, tiêu chảy, bụng chướng, gan lách to, có dấu hiệu màng não và co giật. Tỷ lệ tử vong cao.

Một số biện pháp cơ bản phòng tránh bệnh sốt rét

Tuyên truyền giáo dục về cách phòng tránh sốt rét: Việc nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của người dân về cách phòng tránh bệnh sốt rét tập trung vào những nội dung chính bao gồm:

- Bệnh sốt rét do muỗi lây lan, do đó cần phải tiêu diệt muỗi và ký sinh trùng gây bệnh.-

- Ngủ mùng, kể cả khi ở nhà, đặc biệt nếu nhà gần nương rẫy hoặc ngủ trong rừng. Mặc quần áo dài vào buổi tối. Làm nhà ở xa rừng và xa nguồn nước.

- Diệt muỗi bằng cách phun tồn lưu và tẩm màn hóa chất, xoa kem xua muỗi, xịt thuốc chống muỗi.

- Loại bỏ nơi sinh sống của muỗi bằng cách phát quang bụi rậm và khơi thông cống rãnh quanh nhà, ..

- Khi bị sốt nghi ngờ do muỗi đốt, hãy đến ngay cơ sở y tế để khám và điều trị sốt rét kịp thời. 

Dùng hóa chất: Sử dụng thuốc diệt côn trùng tẩm vào các màn và rèm hiện có trong nhà:

- Lamda cyhalothrin (ICON 2,5CS; 10CS): Dùng liều tẩm 20 mg/m2 màn.

- Alpha cypermethrin (Fendona 10SC): Dùng liều tẩm 25 mg/m2 màn.

Phun tồn lưu thuốc diệt côn trùng vào mặt trong của vách tường với độ cao từ nền nhà lên tới 2 mét (nếu nhà có mái thấp thì phun lên cả mặt trong mái nhà cho đủ 2 mét):

- Lamda cyhalothrin (ICON 10WP; ICON10CS): Dùng liều phun 30 mg/m2 tường.

- Alpha cypermethrin (Fendona 10 SC): Dùng liều phun 30 mg/m2 tường.

Chỉ định phun, tẩm thuốc tại địa phương: Mỗi năm chỉ nên thực hiện phun hoặc tẩm một lần vào trước mùa mưa (là mùa cao điểm truyền bệnh sốt rét). Chỉ định phun hoặc tẩm màn còn tuỳ thuộc vào diễn biến bệnh sốt rét tại địa phương.

Hạn chế muỗi đốt: Để hạn chế tối đa nguy cơ bị muỗi đốt, bạn hãy thực hiện những cách phòng tránh dưới đây:

- Diệt muỗi bằng các biện pháp dân gian như đập muỗi, dùng vợt điện, đèn bắt muỗi.

- Mặc quần áo dài tay, mang vớ chân khi trời tối hoặc khi làm việc trong rừng rẫy.

- Ngủ mùng sớm vào lúc 8 giờ tối để tránh giờ hoạt động cao nhất của muỗi Anopheles, tốt nhất ngủ trong màn tẩm hóa chất phòng chống bệnh sốt rét.

- Dùng hương tinh dầu xua muỗi, hun khói.

- Dùng loại cây có mùi thơm chống muỗi như lá cây long não.

- Sử dụng kem xua muỗi khi sinh hoạt hoặc làm việc ban đêm trong rừng, rẫy.

Loại bỏ nơi sinh sống của muỗi là cách phòng tránh bệnh sốt rét hữu hiệu: Thực hiện những cách sau đây để muỗi không còn nơi ẩn nấp và sinh sản.

- Làm vệ sinh môi trường quanh nhà, phát quang bụi rậm, khai thông cống rãnh để thoát hết nước, lấp các vũng nước đọng, đậy nắp chum vại, vớt cỏ cây hai bên bờ khe suối để bọ gậy không có nơi trú ẩn.

- Vệ sinh cá nhân thường xuyên, sắp xếp đồ đạc, quần áo ngăn nắp, gọn gàng.

- Dời chuồng gia súc, gia cầm ra xa nhà, sinh sống ở nơi xa rừng, xa nguồn nước để muỗi không bay vào nhà đốt người.

Uống thuốc dự phòng và điều trị sớm

- Tại các nước có dịch sốt rét lưu hành nặng cần thực hiện chủ trương uống thuốc phòng chống cho những người mới vào vùng sốt rét, phụ nữ có thai ở vùng sốt rét, người từ vùng ngoài đến định cư. 

- Người dân đi lên rừng, rẫy tại những nơi cao điểm dịch sốt rét hãy đến cơ sở y tế để lấy thuốc và được bác sĩ hướng dẫn cách nhận biết dấu hiệu điển hình của cơn sốt rét và xử trí đúng cách khi bị sốt rét. Chẳng hạn khi thấy biểu hiện rét run, sốt, vã mồ hôi và khát nước thì cần uống ngay thuốc đã mang theo, sau đó lập tức trở về nhà và đến cơ sở y tế để khám, làm xét nghiệm máu và tiến hành điều trị sớm ngay từ đầu, tránh để bệnh kéo dài có thể chuyển thành sốt rét mức độ trầm trọng hoặc cơ thể bị suy kiệt nặng dễ dẫn đến tử vong.Ngoài ra, các biện pháp an toàn khi truyền máu phải được thực hiện và kiểm soát chặt chẽ, đặc biệt với người có tiền sử sốt rét hoặc đã sinh sống trong vùng có dịch sốt rét.

Thu Trang (Tổng hợp)