Nguồn gốc ngày Táo Quân

Táo Quân là tên gọi chung của ông Công và ông Táo, đây là những vị thần có nhiệm vụ cai quản công việc bếp núc của mỗi gia đình. Khi đó táo quân còn được gọi là vua bếp, 3 vị Táo Quân này sẽ chỉ ở trong bếp nhưng lại có thể biết được toàn bộ sự việc ở trong gia đình chủ nhà.

Hàng nằm, cứ đến ngày 23 tháng Chạp âm lịch Táo Quân sẽ lại bay lên thiên đình để báo cáo với ngọc hoàng về những việc đã xảy ra ở trong gia đình. Cho nên, muốn các Táo Quân bẩm báo với Ngọc Hoàng những điều tốt đẹp, để cho gia đình mình sang năm mới nhận được nhiều may mắn thì chủ nhà thường sẵm lễ cúng ông công ông táo về trời vô cùng kỹ càng và long trọng.

Đó là một tín ngưỡng văn hóa dân gian có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Trung Quốc nhưng được Việt hóa thành huyền tích "2 ông 1 bà" - vị thần Đất, vị thần Nhà, vị thần Bếp núc.

Một trong những tích được dân gian ta lưu truyền kể rằng: Có đôi vợ chồng là Trọng Cao và Thị Nhi sống gắn bó bên nhau lâu nhưng mãi không có con. Vì vậy, dần sinh cãi cọ, Trọng Cao hay kiếm chuyện xô xát dằn vợ.

Một hôm, chỉ vì một chuyện nhỏ, Trong Cao đánh Thị Nhi và đuổi đi. Người vợ Thị Nhi đi lang thang đến một xứ khác và sau đó gặp Phạm Lang. Phải lòng nhau, hai người kết thành vợ chồng.

Trọng Cao, sau khi nguôi giận, đã vô cùng ân hận. Day dứt và nhớ vợ Trọng Cao quyết định đi tìm Thị Nhi. Đi qua ngày này, tháng nọ tìm chua thấy vợ, hết tiền và gạo Trọng Cao đành phải ăn xin dọc đường và tình cờ tìm đúng nhà vợ mình.

Thị Nhi nhận ra chồng mình, vô cùng xúc động, trong lúc Phạm Lang đi vắng Thị Nhi đã mời Trọng Cao vào nhà, nấu cơm ăn. Bất chợt Phạm Lang về, Thị Nhi sợ chồng nghi oan, nên Thị Nhi đã giấu Trọng Cao vào đống rơm sau nhà.

Không may, đêm ấy Phạm Lang muốn lấy tro bón ruộng nên nổi lửa đốt đống rơm. Thấy đống rơm cháy Thị Nhi lao vào lửa cứu Trọng Cao. Thấy vợ mình nhảy vào lửa, Phạm Lang thương vợ cũng nhảy theo. Cả ba người đều chết trong đám lửa.

Tình nghĩa của ba người khiến Ngọc Hoàng thương cảm, nên phong cho làm Định phúc Táo Quân và giao cho Phạm Lang người chồng mới là Thổ Công trông coi việc trong bếp, Trọng Cao người chồng cũ là Thổ Địa trông coi việc trong nhà, còn người vợ Thị Nhi là Thổ Kỳ trông coi việc chợ búa.

Không những định đoạt may, rủi, phúc họa của gia chủ, các vị Táo còn ngăn cản sự xâm phạm của ma quỷ vào thổ cư, giữ bình yên cho mọi người trong nhà. Đó là lý do tại sao phải cúng ông Công ông Táo để tỏ lòng thành kính và biết ơn những gì mà các vị thần mang lại cho gia đình chúng ta.

Hàng năm, đúng vào ngày 23 tháng Chạp là ngày Táo Quân lên chầu trời báo cáo tất cả việc làm đúng sai của gia đạo trong một năm để Thiên đình định đoạt công tội, thưởng phạt phân minh cho tất cả loài người.

Không chỉ Việt Nam, các nước như Trung Quốc, Singapore, Đài Loan cũng cúng ngày 23 tháng Chạp. Nếu như ở Việt Nam phong tục, tục lệ cúng ông công ông táo cưỡi cá chép lên trời thì ở Trung Quốc, Đài Loạn, các vị thần sẽ cưỡi ngựa giấy.

Nguyễn Thương