Phát huy vai trò của phụ nữ Việt Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong thời đại mới

Phụ nữ Việt Nam trong lịch sử dân tộc

Vị trí, vai trò của người phụ nữ đã được khẳng định trong lịch sử loài người từ thời xã hội nguyên thủy với sự xuất hiện và tồn tại trong một thời gian dài của chế độ mẫu quyền. Trong lịch sử Việt Nam, vị trí vai trò của người phụ nữ càng được khẳng định suốt lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, mở đầu là Khởi nghĩa Hai Bà Trưng năm 40 sau công nguyên; Khởi nghĩa Bà Triệu năm 248; Vai trò của Thái Hậu Dương Vân Nga chuyển giao quyền lực từ Nhà Đinh sang cho Thập đạo tướng quân Lê Hoàn; Vai trò của Nguyên Phi Ỷ Lan cùng vua con Lý Nhân Tông đánh tan quân Tống; Sự hy sinh của Huyền Trân Công Chúa thời Lý lấy vua Chiêm Thành đã để lại tiếng thơm muôn đời vì nền độc lập của dân tộc “Tiếc thay hạt gạo trắng ngần, đã vo nước đục lại vần lửa rơm”; Nữ trạng nguyên đầu tiên Nguyễn Thị Duệ thời Mạc đóng giả nam nhân thi đỗ Trạng Nguyên; Đô đốc cưỡi voi Bùi Thị Xuân thời Tây Sơn đại phá 29 van quân Thanh; danh sĩ Hồ Xuân Hương, Bà Huyện Thanh Quan,…

Bước sang thế kỷ XX, trong hai cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, phụ nữ Việt Nam là hậu phương vững chắc cho tiền tuyến và chính họ là những chiến sỹ cách mạng kiên cường bất khuất, những nữ dân quân du kích, nữ thanh niên xung phong mở đường, tải gạo, tải đạn với ý chí quật cường, chịu đựng gian khổ với tinh thần lạc quan cách mạng, họ chăm sóc thương binh, đồng đội bằng tất cả tấm lòng yêu thương vô bờ. Đó chính là Chị Nguyễn Thị Minh Khai; Võ Thị Sáu; Lê Thị Hồng Gấm; Nguyễn Thị Định; Nhà ngoại giao “Thép” Nguyễn Thị Bình; Anh hùng liệt sĩ, bác sĩ Đặng Thùy Trâm; Mười cô gái Ngã Ba Đồng Lộc...

Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của phụ nữ

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến giải phóng phụ nữ và vai trò của phụ nữ. Người là nhà tư tưởng đầu tiên trong lịch sử Việt Nam đặt vị thế, vai trò của nữ giới lên ngang hàng với nam giới. Đồng thời luôn đề cao và có những đóng góp to lớn vào sự nghiệp giải phóng phụ nữ.

Chủ tịch Hồ Chí Minh gặp mặt đại biểu phụ nữ các dân tộc tỉnh Hà Giang về thăm Thủ đô Hà Nội (năm 1963) (Nguồn: hochiminh.vn)

Theo số liệu thống kê trong tổng số các tác phẩm mà Chủ tịch Hồ Chí Minh để lại, đã có 745 lần nhắc đến từ “nữ”, trong đó có 440 lần là “phụ nữ”, 20 lần là “thiếu nữ”, 3 lần là “thanh nữ” và để chỉ “cán bộ phụ nữ”, “vấn đề phụ nữ”, “công tác phụ nữ”… Có 726 lần Người nhắc đến từ “bà” trong các khái niệm “bà cụ”, “cụ bà”, “bà mẹ”, “bà già, trẻ em”, “Bà Trưng”, “Bà Triệu” và bà với tư cách là một nhân vật cụ thể. Có 255 lần Người nhắc đến từ “gái” trong các khái niệm “em gái”, “cháu gái”, “bé gái”, “dân quân gái”, “thanh niên gái”, “y tá gái”… Người cũng có 226 lần nhắc đến từ “mẹ” và 169 lần nhắc đến  từ “vợ”…

Theo Hồ Chí Minh, nhiệm vụ giải phóng phụ nữ gắn liền với sự nghiệp cách mạng, với giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người. Người đã sớm nhận thấy vai trò to lớn của phụ nữ trong lịch sử và thực tiễn cách mạng, từ đó xác định nhất quán: Phụ nữ là một lực lượng cách mạng rất quan trọng. Trong tác phẩm Đường Kách mệnh, Người cho rằng: Phụ nữ chiếm số đông trong lực lượng Nhân dân, lại bị kìm hãm và chịu nhiều đau khổ nên luôn có tinh thần đấu tranh cách mạng. Sự nghiệp cách mạng không thể thành công nếu không có phụ nữ tham gia, bởi vì họ chiếm tới một nửa xã hội loài người. “Nếu không giải phóng phụ nữ thì không giải phóng một nửa loài người” (1). Giải phóng phụ nữ là một nhiệm vụ tất yếu của cách mạng Việt Nam, là nhu cầu khách quan của xã hội, của yêu cầu phát triển đất nước.

Sự nghiệp giải phóng phụ nữ không phải là công việc cách mạng của riêng phụ nữ, mà gắn liền với cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người. “Đàn bà con gái cũng nằm trong Nhân dân. Nếu cả dân tộc được tự do, đương nhiên họ cũng được tự do. Ngược lại nếu dân tộc còn trong cảnh nô lệ thì họ và con cái họ cũng sẽ sống trong cảnh nô lệ đó thôi” (2). Vì thế, phụ nữ phải “Trước giúp nước, sau giúp mình”, tham gia vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng, trong đó có giải phóng phụ nữ. Con đường cách mạng vô sản là con đường duy nhất đúng đắn để phụ nữ giải phóng bản thân khỏi sự trói buộc, áp bức bóc lột của chế độ phong kiến, thực dân. Phụ nữ muốn giải phóng phải cùng dân tộc, giai cấp đứng lên làm cách mạng. Chỉ đi theo cách mạng, phụ nữ mới được giải phóng triệt để. Chỉ dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, nữ giới mới hoàn toàn bình đẳng với nam giới trong sự nghiệp đấu tranh chung. Hồ Chí Minh cũng yêu cầu phải đứng trên lập trường vô sản để đấu tranh giải phóng phụ nữ. Người luôn phê phán những quan điểm tách rời đấu tranh giải phóng phụ nữ khỏi sự nghiệp cách mạng chung: “Không có gì nguy hiểm và sai lầm lớn hơn là chỉ lo giành nữ quyền, không tham gia vào đấu tranh giai cấp và đấu tranh dân tộc. Phụ nữ chỉ có thể đạt tới sự bình đẳng với nam giới một khi dân tộc ta đã giành được độc lập tự do, những người lao động công nhân, nông dân thoát khỏi sự bóc lột của tư sản, địa chủ” (3).

Hồ Chí Minh rất quan tâm đến bình đẳng nam nữ, coi đó là một nội dung cơ bản trong việc giải phóng phụ nữ về mặt xã hội. Khi đề cập nhiệm vụ cách mạng trong Chánh cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt (năm 1930), Người đã nêu rõ mục tiêu “nam nữ bình quyền”. Cách mạng tháng Tám thành công, Hiến pháp đầu tiên năm 1946, ghi rõ: “Đàn bà ngang quyền với đàn ông về mọi phương diện”. Người yêu cầu các ngành, các địa phương phải tạo điều kiện cho phụ nữ tham gia vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, để phụ nữ phát huy quyền và khả năng công dân của mình trong xã hội.

Theo Hồ Chí Minh, giải phóng phụ nữ là cuộc giải phóng toàn diện trên mọi phương diện, từ gia đình đến xã hội, cả về kinh tế, chính trị và văn hóa tư tưởng, đảm bảo cho phụ nữ có quyền bình đẳng thực sự, vững chắc, đồng thời phát huy cao nhất vai trò của người phụ nữ trên tất cả các phương diện của đời sống xã hội. Giải phóng phụ nữ là cuộc cách mạng lâu dài với không ít khó khăn trở ngại, bởi vì nước ta là một nước phương đông với tư tưởng “trọng nam khinh nữ” đã “ăn sâu trong đầu óc của mọi người, mọi gia đình, mọi tầng lớp xã hội” (4), bởi vậy đối tượng của cuộc cách mạng giải phóng phụ nữ không chỉ là kẻ thù dân tộc và giai cấp, mà sâu xa hơn là nó tồn tại trong mỗi con người, kể cả nhiều cán bộ cách mạng đã từng chiến thắng thực dân đế quốc và cả trong một bộ phận phụ nữ.

Yếu tố quyết định trong sự nghiệp giải phóng phụ nữ chính là “Bản thân phụ nữ thì phải tự mình vươn lên”.  Đó là nội lực, ý thức vươn lên của bản thân phụ nữ. Phụ nữ Việt Nam luôn xứng đáng và có quyền tự hào về vai trò to lớn và những đóng góp quan trọng của mình, như Tám chữ vàng mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tặng: “Anh hùng - Bất khuất - Trung hậu - Đảm đang”. Từ tinh thần đó, Hồ Chí Minh luôn động viên phụ nữ vượt qua tâm lý tự ti, giúp phụ nữ vượt khỏi tư tưởng an phận với cuộc sống gia đình, với “hạnh phúc chật hẹp”, động viên họ mang những khả năng của mình tham gia và đóng góp cho các công việc xã hội. Phụ nữ phải phấn đấu, học tập, tự tin, tự giải phóng mình về tình cảm, tâm lý, trí tuệ và hành động. “Muốn làm tròn nhiệm vụ vẻ vang đó, phụ nữ ta phải xóa bỏ cái tâm lý tự ti và ỷ lại; phải có ý chí tự cường, tự lập; phải nâng cao lên mãi trình độ chính trị, văn hóa, kỹ thuật” (5). Người khơi dậy tính tự trọng, khả năng nỗ lực tự vươn lên của phụ nữ, động viên phụ nữ đấu tranh với chính mình để vượt lên, góp phần vào chữa bệnh thành kiến của người khác. “Về phần mình, chị em phụ nữ không nên ngồi chờ Chính phủ, chờ Đảng ra chỉ thị giải phóng cho mình mà tự mình phải tự cường, phải đấu tranh” (6). Người luôn khích lệ, động viên phụ nữ phải làm sao cho mọi người đều thấy được khả năng và đóng góp của phụ nữ, lúc đó sẽ cất nhắc, đề cử vào những vị trí xứng đáng.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Phụ nữ ta chẳng tầm thường. Đánh đông dẹp Bắc làm gương để đời”. Hồ Chí Minh quan niệm vai trò của phụ nữ trong gia đình và ngoài xã hội không hạn chế, triệt tiêu nhau, mà thống nhất, bổ sung cho nhau. Người phụ nữ được giải phóng ngay trong gia đình thực chất là thực hiện tốt hơn chức năng làm mẹ, làm chị, làm vợ trong mối quan hệ bình đẳng với nam giới ngay ở gia đình mình. Vai trò của người phụ nữ trong xã hội được thể hiện chính từ vai trò của họ trong gia đình mình với tư cách là hạt nhân của xã hội. Phụ nữ thực hiện tốt thiên chức người mẹ; tích cực xây dựng gia đình ấm no, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc cũng chính là vai trò xã hội của nữ giới. Được giải phóng về mặt xã hội là một điều kiện để phụ nữ xây dựng gia đình, góp phần để nam giới đề cao, coi trọng nữ quyền. Chính vì vậy, giải phóng phụ nữ từ trong gia đình phải đi liền với giải phóng phụ nữ về mặt xã hội và nâng cao vị thế của phụ nữ trong xã hội. Hồ Chí Minh căn dặn phụ nữ phải tham gia vào công việc xã hội, tham gia làm chủ đất nước và đó là quyền lợi, đồng thời là trách nhiệm to lớn mà họ phải “hăng hái nhận lấy”.

Phát huy vai trò, vị thế của phụ nữ trong giai đoạn cách mạng hiện nay

Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng phụ nữ trong tình hình hiện nay là vấn đề có ý nghĩa quan trọng cả về lý luận và thực tiễn, có vị trí đặc biệt quan trọng nhằm phát huy sức mạnh toàn dân tộc thực hiện thành công sự nghiệp đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, hội nhập quốc tế và phát triển đất nước hiện nay. Quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh, trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn xác định đúng đắn vai trò, vị trí của phụ nữ; coi trọng công tác vận động phụ nữ, sự nghiệp giải phóng phụ nữ; quan tâm đào tạo, bồi dưỡng, phát huy vai trò của phụ nữ trên các lĩnh vực.

Thủ tướng và các đại biểu trải nghiệm buổi thực hành robot cùng sinh viên ngành công nghệ thông tin và thăm phòng studio thực hành của học viên ngành truyền thông của Học viện Phụ nữ (Ảnh: VGP/Nhật Bắc)

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam được thành lập, không ngừng lớn mạnh và trưởng thành, làm tốt nhiệm vụ tập hợp đông đảo mọi tầng lớp phụ nữ Việt Nam; bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của phụ nữ; phấn đấu vì sự phát triển của phụ nữ và bình đẳng giới; trở thành cầu nối vững chắc giữa Đảng với mọi tầng lớp phụ nữ; tích cực tham gia các hoạt động nhằm nâng cao vai trò, vị thế của phụ nữ Việt Nam trong hệ thống chính trị, trong mọi mặt đời sống xã hội và trên trường quốc tế.

Thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước, Luật Bình đẳng giới được Quốc hội thông qua năm 2006, Công tác Hội Phụ nữ, phong trào phụ nữ và bình đẳng giới đã đạt được những thành tựu to lớn. Phụ nữ Việt Nam đã có những bước trưởng thành và phát triển mạnh mẽ, có những đóng góp to lớn trên các lĩnh vực kinh tế, văn hóa - xã hội, khoa học - công nghệ, xây dựng Đảng, chính quyền và hợp tác quốc tế. Phụ nữ các dân tộc, theo tôn giáo, công nhân, nông dân, trí thức, doanh nhân, trên cương vị của người lãnh đạo, quản lý hay người lao động... đã đoàn kết, thi đua phát huy sức mạnh nội lực, tham gia thực hiện thắng lợi mục tiêu kinh tế - xã hội của đất nước.

Sự nghiệp cách mạng vẻ vang giành độc lập dân tộc, giải phóng đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa đã có phần quan trọng sự phấn đấu hy sinh của phụ nữ Việt Nam. Công cuộc đổi mới đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử; “Đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay”, trong đó cũng có vai trò quan trọng của phụ nữ Việt Nam. Phụ nữ Việt Nam đã thể hiện ngày càng rõ hơn năng lực, vai trò và vị thế của mình trong gia đình và xã hội; trên tất cả các phương diện từ kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh và đối ngoại.

Tiếp tục phát huy hơn nữa vai trò, vị thế của phụ nữ Việt Nam trong giai đoạn cách mạng hiện nay, thực hiện tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng phụ nữ, chúng ta cần quán triệt và thực hiện tốt những nội dung cơ bản sau:

Một là, trong bối cảnh mới, cần hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm tiếp tục tăng cường, phát huy vai trò của phụ nữ trong thời đại mới. Tiếp tục nghiên cứu và ban hành kịp thời các văn bản pháp luật, chính sách có liên quan đến phụ nữ. Nhà nước cần có nhiều chính sách thiết thực hơn nữa bảo đảm quyền lợi chính đáng cho phụ nữ, có biện pháp tạo thêm việc làm, cơ hội nâng cao kiến thức và khởi nghiệp, sáng tạo cho phụ nữ, đào tạo và bồi dưỡng cán bộ nữ, tạo điều kiện cho phụ nữ kết hợp được nghĩa vụ công dân với thiên chức làm mẹ, xây dựng gia đình hạnh phúc.

Hai là, Phát huy vai trò của các cấp ủy Đảng, chính quyền nhằm tiếp tục đổi mới và tăng cường công tác vận động phụ nữ trong tình hình mới. Thường xuyên tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo công tác phụ nữ, tạo điều kiện để Hội phụ nữ thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình. Đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam; đa dạng hóa các hình thức tổ chức, nội dung và phương thức hoạt động của Hội theo lứa tuổi, ngành, nghề, sở thích, vùng, miền, gắn quyền lợi với nghĩa vụ, hướng dẫn các tầng lớp phụ nữ hoạt động theo mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam thường xuyên phối hợp chặt chẽ, hiệu quả với các đoàn thể và các tổ chức chính trị - xã hội trong việc thực hiện nhiệm vụ của mình. Tổ chức, bồi dưỡng, tuyên truyền, động viên các tầng lớp phụ nữ thực hiện các phong trào hành động cách mạng, chăm lo đời sống, giải quyết và bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của phụ nữ; đặc biệt coi trọng việc đào tạo nghề, tạo việc làm, nghiên cứu và ứng dụng khoa học kỹ thuật, phát triển kinh tế, cải thiện đời sống, bảo vệ sức khỏe phụ nữ, trẻ em. Chú trọng xây dựng đội ngũ nữ trí thức, nữ doanh nhân gắn với cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, với quá trình cấu trúc lại nền kinh tế và quá trình hội nhập quốc tế.

Ba là, tiếp tục chú trọng công tác cán bộ nữ, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới. Tiếp tục nâng cao tỷ lệ và chất lượng đội ngũ cán bộ nữ tham gia lãnh đạo, quản lý nhà nước, quản lý kinh tế - xã hội, nghiên cứu khoa học. Có kế hoạch tổng thể, dài hạn công tác đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng, phát huy năng lực cán bộ nữ. Chú trọng đào tạo đội ngũ cán bộ nữ làm công tác khoa học - kỹ thuật, kinh tế, pháp luật, hành chính, quản lý nhà nước, cán bộ nữ là người dân tộc thiểu số, theo tôn giáo, cán bộ nữ ở vùng sâu, vùng xa. Quan tâm phát triển đảng viên nữ, chú ý đến việc bồi dưỡng, kết nạp Đảng đối với những nữ doanh nhân là chủ doanh nghiệp khu vực tư nhân. Việc sử dụng, sắp xếp, bố trí cán bộ nữ cũng cần chú ý những đặc điểm về giới tính, bố trí cho chị em những ngành, nghề thích hợp, để chị em có thể phát huy tối đa khả năng và sở trường của mình. Có chính sách ưu tiên và đãi ngộ thích đáng đối với cán bộ nữ hoạt động lâu năm, những cán bộ nữ công tác ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo và công tác ở nước ngoài.

Bốn là, Không ngừng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nữ, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế. Tăng cường các chương trình phát triển, hỗ trợ cập nhật tri thức, kỹ năng cho phụ nữ có hoàn cảnh khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi. Hoàn thiện và thực hiện tốt luật pháp, chính sách liên quan đến phụ nữ, trẻ em và bình đẳng giới. Kiên quyết xử lý nghiêm theo pháp luật các tệ nạn xã hội, các hành vi bạo lực, mua bán, xâm hại phụ nữ và trẻ em.

Hồ Chí Minh là một trong những nhà tư tưởng đầu tiên của lịch sử Việt Nam đặt vị thế, vai trò của phụ nữ ngang với nam giới và Người cũng là một trong những lãnh tụ tiêu biểu của thế giới đề cao sự nghiệp giải phóng phụ nữ, thực hiện bình đẳng nam nữ. Kế thừa, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về phát huy vai trò của phụ nữ trong xã hội, cùng với sự phát triển của đất nước, các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về phụ nữ, thực hiện quyền bình đẳng cho phụ nữ ngày càng được quan tâm và coi trọng. Điều đó đã tạo cơ sở pháp lý cho việc thực hiện quyền bình đẳng giới, tạo ra một bước chuyển biến mới trong việc bảo đảm quyền bình đẳng của phụ nữ ở Việt Nam. Đó chính là kết quả của sự vận dụng và phát triển sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh về phát huy vai trò của phụ nữ trong xã hội trong điều kiện mới hiện nay.

Văn Chương

Tài liệu tham khảo:

(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 12, tr. 300

(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 2, tr. 506

(3) Dương Thoa: Bác Hồ với phong trào phụ nữ Việt Nam,  Phụ nữ, 1982, tr. 16

(4) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 7, tr. 342

(5) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 13, tr. 59

(6) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 12, tr. 301