Đại cương đột quỵ và các biện pháp phòng ngừa theo y học cổ truyền và y học hiện đại

Thông tin này được TTND.GS.TS. Trương Việt Bình, Chủ tịch Hội Nam y Việt Nam đưa ra tại "Hội thảo khoa học: Ứng dụng y học cổ truyền với y học hiện đại và dinh dưỡng vào phòng ngừa đột quỵ" do các Hội: Giáo dục chăm sóc sức khỏe cộng đồng Việt Nam; Nam y Việt Nam; Quân dân y; Đông y TP. Hà Nội và Viện Nghiên cứu Y Dược học Tuệ Tĩnh tổ chức.

Trong bài tham luận về "Đại cương đột quỵ và các biện pháp phòng ngừa theo y học cổ truyền và y học hiện đại", TTND.GS.TS. Trương Việt Bình đã đưa ra rất nhiều thông tin bổ ích về đột quỵ cùng các phương pháp phòng ngừa theo y học cổ truyền.

TTND.GS.TS. Trương Việt Bình tham luận tại Hội thảo

Trước tiên, ông đưa ra định nghĩa về đột quỵ. Đột quy còn được gọi là tai biến mạch máu não. Y học cổ truyền gọi là "Trúng phong, thốt trúng", làm cho não bộ bị tổn thương nghiêm trọng do quá trình cấp máu não bị gián đoạn hoặc giảm đáng kể, ảnh hưởng lớn tới khả năng vận động và tư duy của cơ thể, thậm chí là tử vong.

Hầu hết những người sống sót sau cơn đột quy đều có các di chứng như: Tê, liệt ,yếu một phần cơ thể, mất ngôn ngữ, rối loạn cảm xúc, thị giác suy giảm...

Phân loại đột quy

Đột quỵ do thiếu máu cục bộ

Hiện nay, có đến khoảng 85% các ca bệnh đột quy thuộc nhóm này. Các trường hợp này có thể ngăn chặn bằng y học cổ truyền và y học hiện đại từ sớm.

Đột quy do huyết khối

Một trong những nguyên nhân đột quy phố biến tiếp theo là do huyết khối các mảng xơ vữa. bên trong thành mạch có thể tiến triển gây hẹp dần lòng mạch. Các tổn thương này có thể dẫn đến sự kết tập bất thường của tiểu cầu tại vị trí hẹp, làm lòng mạch bị tắc nghẽn hoàn toàn. Hậu quả là một phần não bị thiếu máu nuôi, dẫn đến đột quy do thiếu máu tại chỗ. Với y học cổ truyền có thể làm sạch mạch máu từ sớm ở những người có nguy cơ xơ vũa mạch máu.

Đột quy do thuyên tắc

Động mạch bị tắc nghẽn do huyết khối từ nơi khác đến gây lấp mạch. Huyết khối này có thể được hình thành từ tim hoặc do mảng xơ vữa động mạch bong tróc ra. Dạng đột quy này được gọi là đột quy do thuyên tắc. Với các trường hợp bị bệnh lý tim mạch và xơ vữa mạch cần chú ý, chữa sớm phòng huyết khối và xơ vữa mạch.

Đột quy do xuất huyết não

Tình trạng xuất huyết (chảy máu) não, là do vỡ mạch máu não làm chảy máu vào nhu mô não, khoang dưới nhện hay não thất. Có khoảng 15% các trường hợp bệnh đột quy hiện nay là do xuất huyết não. Với trường hợp phình mạch bẩm sinh và can dương thượng cang cần chú ý xử lý y học cổ truyền và y học hiện đại khi có các tiền triệu chứng như đau đầu, tê chân tay kéo dài không có nguyên nhân chèn ép mạch.

Dấu hiệu đột quy.

Nhiều nước trên thế giới hiện dưa ra chữ "FAST" để phổ cập các dấu hiệu của đột quy. "FAST" có nghĩa là nhanh (phản ứng tức thời), đồng thời là chữ viết tắt của Face (khuôn mặt), Arm (tay), Speech (lời nói) và Time (thời gian).

Khuôn mặt: Dầu hiệu dễ nhìn thấy là mặt bệnh nhân bị méo. Nếu nghi ngờ hãy yêu cầu bệnh nhân cười vì méo có thể rõ hơn.

Tay: Tay bị liệt, cũng có thể có diễn tiền từ từ như tê một bên tay, vẫn điều khiển được tay nhưng kém chính xác. Ngoài tay còn có một số dấu hiệu ở chân như nhấc chân không lên, đi rớt dép,....

Lời nói: Rõ nhất là một số người đột quy bị "á khẩu" hay nói đớ.

Thời gian: Đưa bệnh nhân bệnh viện khám ngay khi ghi nhận những dấu hiệu vừa kể.

Các dấu hiệu đột quy có thể xuất hiện, lặp đi lặp lại nhiều lần, bao gồm:

- Cơ thể mệt mỏi, đột nhiên cảm thấy không còn sức lực, tê cứng mặt hoặc một nửa mặt, nụ cười bị méo mó.

- Cử động khó hoặc không thể cử động chân tay, tê liệt một bên cơ thể. Dấu hiệu đột quy chính xác nhất là không thể nâng hai cánh tay qua đầu cùng một lúc.

- Khó phát âm, nói không rõ chữ, bị dính chữ, nói ngọng bất thường. Bạn có thể thực hiện phép thử bằng cách nói những câu đơn giản và yêu cầu người bệnh nhắc lại, nếu không thể nhắc lại được thì người bệnh đó đang có những dấu hiệu đột quỵ.

- Hoa mắt, chóng mặt, người mất thăng bằng đột ngột, không phối hợp được các hoạt động.

- Thị lực giảm, mắt mờ, không nhìn rõ.

- Đau đầu dữ dội, cơn đau đầu đến rất nhanh, có thể gây buồn nôn hoặc nôn.

Người bị đột quỵ có thể có một vài dấu hiệu trên. Tùy thể trạng sức khỏe của mỗi người mà dấu hiệu đột quy khác nhau. Ngoài ra, người bệnh có thể gặp cơn thiếu máu não thoáng qua với các triệu chứng giống hệt đột quy nhưng chỉ xảy ra trong vòng vài phút. Cơn thiếu máu não thoáng qua là dấu hiệu cảnh báo tình trạng đột quy sắp xuất hiện, có thể là trong vòng vài ngày hoặc một tháng sắp tới.

Những dấu hiệu đột quỵ có thể đến và qua đi rất nhanh. Bạn cần lắng nghe cơ thể, khi thấy các dấu hiệu này xuất hiện cần chủ động đến gặp bác sĩ càng sớm càng tốt để được kiểm tra. Thời gian "vàng" cho bệnh đột quỵ là 60 phút, mỗi phút qua đi, mức độ tổn thương của hệ thần kinh càng nghiêm trọng.

Ngoài ra, TIA (cơn thiếu máu não thoáng qua) là một dấu hiệu cảnh báo nguy cơ cao trở thành nạn nhân của nhồi máu não trong vài giờ hoặc vài ngày sau đó. Những biểu hiệu sức khỏe của TA tương tự như đột quỵ, tuy nhiên các triệu chứng sẽ thuyên giảm và biến mất trong vài giờ sau đó. Trong một số trường hợp khác, đột quỵ không gây ra bất kỳ triệu chứng cụ thể hoặc có thể nhìn thấy nào, đây được gọi là cơn đột quỵ im lặng.

Các dấu hiệu này có thể xẩy ra trước 1 hoặc nhiều ngày. Lúc này can thiệp bằng y học cổ truyền có thể ngăn chặn đột quỵ hoặc làm cho sự thiếu máu cục bộ giảm về cường độ, chống được vỡ mạch não bệnh nhân liệt nhẹ sau đó hồi phục nhanh chóng.

Nguyên nhân gây đột quỵ

Các yếu tố cần chú ý:

Tuổi tác: Bất cứ ai cũng có nguy cơ bị đột quỵ. Tuy nhiên, người già có nguy cơ đột quỵ cao hơn người trẻ. Kể từ sau tuổi 55, cứ mỗi 10 năm, nguy cơ bị đột quỵ, lại tăng lên gấp đôi.

Giới tính: Nam giới có nguy cơ bị đột quỵ cao hơn nữ giới.

Tiền sử gia đình: Người có người thân trong gia đình từng bị đột quỵ có nguy cơ bị đột quỵ cao hơn người bình thường.

Chủng tộc: Người Mỹ gốc Phi có nguy cơ mắc đột quỵ cao gần gấp đôi so với người da trắng.

Các yếu tố nguy cơ

Tiền sử đột quỵ: Người có tiền sử bị đột quỵ có nguy cơ cao bị đột quỵ lần tiếp theo, nhất là trong vòng vài tháng đầu. Nguy cơ này kéo dài khoảng 5 năm và giảm dần theo thời gian.

Đái tháo đường: Làm tăng nguy cơ đột quỵ.

Bệnh tim mạch: Người mắc các bệnh lý tim mạch có khả năng bị đột quỵ cao hơn người bình thường.

Cao huyết áp: Cao huyết áp gây gia tăng sức ép lên thành động mạch, lâu dần khiến thành động mạch bị tổn thương dẫn đến xuất huyết não. Ngoài ra, cao huyết áp còn tạo điều kiện cho các cục máu đông hình thành, cản trở quá trình lưu thông máu lên não. Khám huyết áp là một trong những biện pháp để tìm ra nguyên nhân đột quỵ.

Mỡ máu: Cholesterol cao có thế tích tụ trên thành động mạch, tạo thành vật cản gây tắc nghẽn mạch máu não.

Thừa cân, béo phì: Người bị thừa cân béo phì có thể dẫn đến nhiều bệnh như cao huyết áp, mỡ máu, tim mạch. Tăng nguy cơ bị đột quỵ.

Hút thuốc: Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, người hút thuốc có nguy cơ bị đột quỵ cao gấp 2 lần. Khói thuốc làm tốn thương thành mạch máu, gia tăng quá trình xơ cứng động mạch. Thuốc lá cũng gây hại cho phổi, khiến tim làm việc nhiều hơn, gây tăng huyết áp.

Lối sống không lành mạnh: Ăn uống không điều độ, không cần bằng đầy đủ các loại dưỡng chất; lười vận động là một trong những nguyên nhân dẫn đến đột quỵ.

Ngoài ra, đột quỵ cũng được cho là có liên quan đến việc sử dụng các chất kích thích, uống quá nhiều rượu...

Phương pháp chấn đoán đột quỵ

Đột quỵ thường diễn ra một cách đột ngột, nhanh chóng nhưng để lại hậu quả nặng nề. Do đó, người bệnh cần được đưa đến bệnh viện để được can thiệp càng sớm càng tốt, kể từ khi có những dấu hiệu bệnh đầu tiên.

Bệnh sử: Khởi phát đột ngột; Yếu liệt nửa người; Méo miệng, rồi loạn ngôn ngữ...

Lâm sàng: Liệt VII Trung ương, nói khó; Hội chứng liệt nửa người; Tê hay dị cảm tay và chân cùng bên; Rối loạn ngôn ngữ; Rối loạn thị giác; Đau đầu, chóng mặt; Rối loạn tri giác: Ngủ gà, lơ mơ, hôn mê.

Kiểm tra cận lâm sàng: Xét nghiệm công thức máu, đông máu toàn bộ, đường huyết, điện giải đồ máu, chức năng thận, men gan, men tim, bilan Lipid máu; Đo điện tâm đồ; X- quang ngực thẳng; Chụp điện toán cắt lớp sọ não (CT scan) không cản quang: Có thể thực hiện nhanh, phân biệt rõ giữa đột quy xuất huyết não với thiếu máu não cục bộ cấp; Chụp CT scan mạch máu não với thuốc cản quang (CTA): Giúp khảo sát hình ảnh của toàn bộ động mạch não nhằm phát hiện các bất thường như: Hẹp, phình mạch hay bóc tách mạch nội sọ và ngoài sọ;...

Nhận biết 5 dấu hiệu đột quỵ: Các dấu hiệu đột quy xuất hiện đột ngột, dữ đội và khác nhau, tùy thuộc vào vùng não và mức độ nghiêm trọng của tổn thương. Dưới đây là 5 dấu hiệu đột quy phố biến giúp nhận biết sớm cơn đột quỵ:

- Liệt mặt đột ngột, giảm hoặc mất thị lực ở một mắt và/hoặc hai mắt (bán manh, nhìn đôi,...).

- Yếu đột ngột của một cánh tay hoặc một chân, có thể bị tê, yếu hoặc tê liệt hoàn toàn.

- Rối loạn phát âm (mất ngôn ngữ hoặc loạn vận ngôn). 

- Mất cảm giác ở một bộ phận cơ thể.

- Trong một số trường hợp, tai biến mạch máu não được biểu hiện bằng sự khởi đầu đột ngột của dáng đi không ổn dịnh, ngã, rối loạn thăng bằng hoặc chóng mặt.

Biến chứng của bệnh đột quỵ

Đột quỵ có thể dẫn đến tử vong hoặc nếu may mắn sống sót cũng để lại nhiều biến chứng nặng nề đối với người bệnh. Tùy theo thời gian người bị đột quỵ được phát hiện, đưa vào bệnh viện và điều trị mà mức độ tổn thương hệ thần kinh sẽ khác nhau.

(Ảnh minh họa)

Khi bị đột quỵ, càng chậm trễ trong việc điều trị cấp cứu thì hệ thần kinh càng bị tổn hại nặng nề, gây nên hậu quả nghiêm trọng, thời gian phục hồi lâu và thậm chí là không thể phục hồi.

Thông thường, phải mất ít nhất 30 ngày để người bị tai biến có thể phục hồi chức năng. Thậm chí, trong một số trường hợp, biến chứng có thể gây thương tổn vĩnh viễn.

Một số biến chứng thường gặp sau khi bị đột quỵ bao gồm: Bị liệt (1 tay, 1 tay hoặc hết tứ chi): Khả năng vận động yếu, khó cử động tay chân; Mất ngôn ngữ, nói ngọng, gặp khó khăn trong giao tiếp; Gặp các vấn đề thị giác; Các vấn đề tâm lý như trầm cảm, rối loạn cảm xúc,...; Trường hợp nặng sẽ dẫn đến tử vong hoặc sống thực vật.

Cách phòng tránh đột quỵ

Chế độ sinh hoạt

- Không thức khuya, ngủ đúng giờ, ngủ đủ giấc và chú ý đến chất lượng giấc ngủ.

- Không sử dụng các chất kích thích.

- Hạn chế tắm đêm vì đây cũng là một yếu tố làm tăng nguy cơ đột quỵ.

- Lắng nghe cơ thể và tìm đến bác sĩ chuyên môn, các cơ sở y tế uy tín khi cần được thăm khám và tư vấn.

Chế độ dinh dưỡng hợp lý

Chế độ ăn uống: Nguyên nhân gây bệnh đột quỵ đến từ các bệnh lý tim mạch, đái tháo đường, mỡ máu... Chế độ dinh dưỡng là yếu tố quan trọng quyết định hình thành các bệnh lý này. Ăn uống với chế độ dinh dưỡng hợp lý là cách phòng tránh đột quy hiệu quả.

- Ăn nhiều các loại rau củ quả, các loại đậu, ngũ cốc.

- Ăn nhiều thịt trắng, hải sản, trứng để bổ sung protein cho cơ thể, hạn chế ăn các loại thịt đỏ.

- Hạn chế các loại thực phẩm giàu chất béo, đồ chiên xào, thức ăn nhanh.

- Hạn chế các loại đồ ngọt, thực phẩm chứa nhiều đường.

- Uống nhiều nước lọc, nước trái cây, sữa đậu nành...

Tập thế dục hàng ngày

Tập thể dục giúp tăng cường tuần hoàn máu trong cơ thể, nâng cao sức khỏe, giúp tim khỏe mạnh. Tập thể dục 30 phút mỗi ngày, ít nhất 4 lần mỗi tuần sẽ làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch, dẫn đến đột quỵ.

Giữ ấm cơ thể

Nhiễm lạnh có thể gây tăng huyết áp, tăng áp lực khiến mạch máu bị vỡ. Cần giữ ấm cơ thể, giữ gìn sức khỏe, đặc biệt là với người lớn tuổi trong thời điểm giao mùa.

Không hút thuốc lá

Hút là là một trong những nguy cơ làm tăng khả năng bị đột quỵ. Thuốc lá còn gây hại cho sức khỏe của bản thân và những người xung quanh. Nếu bỏ thuốc lá trong vòng từ 2 - 5 năm, nguy cơ bị đột quỵ sẽ ngang bằng với người chưa bao giờ hút thuốc.

Kiểm tra sức khỏe định kỳ

Kiểm tra sức khỏe định kỳ sớm phát hiện các yếu tố gây đột quỵ và chủ động can thiệp sẽ giúp phòng tránh đột quỵ hiệu quả.

Những người mắc các bệnh lý đái tháo đường, tim mạch, mỡ máu càng cần đi khám sức khỏe định kỳ để kiểm soát tình trạng bệnh, không để các chỉ số vượt quá mức nguy hiểm gây ra đột quỵ.

Cách điều trị đột quỵ

Nhìn chung, mục đích chính của việc điều trị tai biến mạch máu não là giảm tỷ lệ tử vong, hạn chế tối đa các biến chứng nghiêm trọng và lâu dài.

Nguyên tắc chung khi điều trị các trường hợp đột quỵ chính là: Điều trị cấp cứu, nhanh chóng và chính xác, hạn chế ổ tổn thương lan rộng, tối ưu hóa tình trạng thần kinh, đảm bảo tưới máu não, phòng ngừa các biến chứng có thể xảy ra, giúp người bệnh phục hồi chức năng và phòng ngừa tối đa nguy cơ tái phát bệnh đột quỵ.

Tùy theo nguyên nhân đột quỵ là do chảy máu não hay nhồi máu não mà hình thức điều trị đột quỵ có thể khác nhau.

Cần làm gì khi phán hiện người đang bị đột quỵ

- Gọi xe cấp cứu ngay lập tức.

- Tuyệt đối giữ cho bệnh nhân không bị té ngã.

- Không tự ý điều trị như đánh gió, bấm huyệt, châm cứu, cho bệnh nhân uống thuốc huyết áp hay bất kỳ loại thuốc nào.

- Theo dõi các biểu hiện của bệnh nhân như co giật, méo miệng, nôn mửa, chóng mặt, mất thăng bằng, loạn trí,..

- Để bảo vệ đường thở, nên đặt bệnh nhân nằm nghiêng và không cho bệnh nhân ăn uống gì.

Thu Trang