Nên trộn vaccine COVID-19 như thế nào?

Ngay sau đó, việc trộn vaccine giữa các hãng khác nhau cũng đã được quan tâm từ rất sớm vì các lý do như sau:

Đến lượt tiêm liều thứ 2 nhưng do nguồn cung cấp vaccine không đủ nên không có loại vaccine giống như đã tiêm ở liều đầu tiên (việc này đã xảy ra ở nhiều nước Châu Âu lúc đầu năm 2021 và hiện nay là Việt Nam).

Mũi vaccine đầu tiên gây phản ứng phụ quá nặng và nguy hiểm cho người tiêm, bắt buộc phải sử dụng mũi 2 bằng loại vaccine khác (ví dụ như trường hợp vaccine AstraZeneca gây phản ứng phụ đông máu hiếm gặp ở người trẻ).

Cần phải tăng hiệu quả của các loại vaccine kém hiệu quả (như các loại vaccine của Trung Quốc hiện nay cần được hỗ trợ bằng các liều vaccine bổ sung của phương Tây).

Vaccine hoạt động dựa trên cơ sở “dạy hệ miễn dịch” của chúng ta cách nhận biết virus thật như thế nào. Hầu hết các vaccine được sử dụng hiện nay đều được thiết kế với 2 liều tiêm ngừa (ngoại trừ vaccine Johnson&Johnson với 1 liều duy nhất). Hai liều này thường cách nhau tối thiểu 3 tuần và dài nhất là 12 tuần, giống như việc dạy 2 lần sẽ giúp nhớ lâu hơn. Câu hỏi hiện nay cho việc trộn vaccine giữa các hãng khác nhau giống như việc có nên hay không để 2 giáo viên khác nhau dạy cùng 1 bài? Nhiều người có thể nghĩ đơn giản là vaccine nào cũng hướng đến việc phòng ngừa bệnh COVID-19, giống như một bài giảng về địa lý các nước Đông Nam Á thì giáo viên nào cũng sẽ đi đến mục đích cuối cùng làm cho học sinh hiểu rõ về chủ đề này, do vậy chuyện trộn vaccine là chuyện hoàn toàn có thể. Tuy nhiên, câu trả lời không đơn giản tí nào, đối với các nhà khoa học thì câu hỏi này cần được trả lời bằng “kết quả thực nghiệm”. Vì dù rằng cùng hướng đến việc ngăn ngừa bệnh COVID-19 nhưng các vaccine được bào chế bằng những công nghệ khác nhau có thể kích thích hệ miễn dịch với những cơ chế khác nhau khiến cho hiệu quả tốt hơn hoặc yếu hơn với nhiều hoặc ít phản ứng phụ hơn. Giống như việc 2 giáo viên cùng giảng về địa lý các nước Đông Nam Á nếu các bài giảng này bổ trợ cho nhau thì có thể làm cho học sinh học tốt hơn, hiểu bài dễ hơn. Nhưng ngược lại, nếu giáo viên thứ 2 có hướng tiếp cận vấn đề hoàn toàn khác với giáo viên thứ 1 nên những điểm mà học sinh học trước đó từ giáo viên thứ 1 không được mở rộng thêm, không được xoáy sâu thêm để hiểu rõ hơn, nhớ lâu hơn, thì sự thiếu liên kết này khiến cho học sinh không hiểu vấn đề một cách thông suốt và có thể tạo thêm stress cho học sinh… tương tự như việc kết hợp vaccine nhưng không đem lại hiệu quả mong đợi và tạo thêm phản ứng phụ. Do vậy, để đảm bảo an toàn và hiệu quả, việc tiêm vaccine bằng những liều giống nhau vẫn được khuyến cáo “ưu tiên hàng đầu” và hầu hết các nước trên thế giới chỉ tiến hành việc trộn vaccine khi thực sự “cần phải làm việc đó” bởi các lý do kể trên và “phải dựa trên các kết quả nghiên cứu khoa học cụ thể”.

Cho đến nay các kết quả về nghiên cứu trộn vaccine bắt đầu có nhiều hơn để các tổ chức y tế trên thế giới tham khảo và định hướng cho chiến lược vaccine của nước họ. Các nghiên cứu về trộn vaccine có thể kể ra như sau:

Trộn giữa vaccine COVID-19 của AstraZeneca và mRNA vaccine:

Số liệu nghiên cứu trộn giữa vaccine COVID-19 của AstraZenenca và mRNA vaccine của Pfizer/BioNTech có thể được xem là nhiều nhất hiện nay. Trong những nghiên cứu gần đây, các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng sau liều 1 bằng vaccine của AstraZeneca với liều 2 của Pfizer/BioNTech có thể sẽ tạo ra các phản ứng miễn dịch mạnh hơn (được đo bằng lượng kháng thể trong máu) so với 2 liều AstraZeneca (Hình trong bài). Ngoài ra, nếu 2 liều này cách nhau khoảng 4 tuần thì việc kết hợp của AstraZeneca và Pfizer/BioNTech có thể làm tăng triệu chứng phụ nhưng nếu khoảng cách 2 liều là trên 8 tuần (trong nghiên cứu của nhóm Belda-Iniesta ở Tây Ban Nha) hoặc từ 10-12 tuần (trong nghiên cứu của nhóm Leif Erik Sander ở Đức) thì triệu chứng phụ không đáng kể và thậm chí còn tăng hiệu quả của vaccine. Những kết quả nghiên cứu này đã giúp nhiều nước như Tây Ban Nha, Hàn Quốc, Canada, Đức, Pháp, Na Uy và Đan Mạch,… hiện nay định hướng cho việc tiêm trộn vaccine của AstraZeneca và Pfizer/BioNTech.

Ngoài ra, việc kết hợp giữa vaccine của AstraZeneca và Moderna tuy không nhiều như Pfizer/Biotech những cũng cho kết quả tương tự. Một nghiên cứu trên nhóm nhỏ (88 người) các tình nguyện viên là nhân viên y tế ở Thụy Điển. Trong nghiên cứu này, tất cả người tham gia điều đã được tiêm mũi 1 là vaccine của AstraZeneca và được nhận liều 2 là vaccine cùng loại hoặc là vaccine mRNA của Moderna với thời gian giữa 2 liều là 9-12 tuần. Kết quả cho thấy những người được tiêm mũi Moderna liều 2 có nhiều kháng thể hơn rõ rệt so với những người tiêm vaccine cùng loại, dù rằng họ cũng cho thấy có vẻ có phản ứng phụ nhiều hơn (tuy không đáng kể nếu nhìn nhận dưới góc độ xác suất thống kê).

Trộn giữa vaccine COVID-19 của Trung Quốc (Sinopharm, Sinovac) và vaccine phương Tây

Lý do chính mà các quốc gia hiện nay đang sử dụng vaccine COVID-19 của Sinopharm hoặc Sinovac phải tìm đến liều bổ sung của một loại vaccine phương Tây là do những vaccine này cho thấy kém hiệu quả trong việc tạo kháng thể bảo vệ, lượng kháng thể giảm nhanh, nhận biết kém với các chủng mới và đặc biệt yếu ở người lớn tuổi (nhóm người cần được bảo vệ nhất đối với bệnh COVID-19). Dù rằng việc trộn liều này đã được thực hiện ở nhiều nước vì sự nguy cấp của tình hình dịch bệnh như: các tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Bahrain, Chile, Thái Lan, Campuchia,… Tuy nhiên, các nghiên cứu khoa học về việc trộn liều với vaccine Trung Quốc vẫn còn rất hạn chế cho đến hiện nay, chứ không nhiều và đa dạng như các nghiên cứu trộn liều của vaccine AstraZeneca và mRNA vaccine như đã nói ở phần trên. Mình đã tìm kiếm bằng rất nhiều cách nhưng chỉ tìm được một nghiên cứu hiếm hoi của nhóm các nhà khoa học ở Thái Lan mới đăng trên trang MedRxiv cách đây 2 ngày cho thấy những người được tiêm 2 liều vaccine COVID-19 của AstraZeneca có mức kháng thể cao hơn so với những người được tiêm 2 liều vaccine CoronaVac (của Sinovac) và việc kết hợp vaccine của AstraZeneca như liều thứ 2 với CoronaVac là liều đầu tiên cho thấy có thể giúp đẩy mức kháng thể lên tương đương với hai liều AstraZeneca. Kết quả này có thể làm giúp cho các nhà quản lý y tế ở Thái và các nước khác làm cơ sở để thay đổi chiến lược sử dụng vaccine Trung Quốc.

Trộn giữa 2 loại vaccine Pifzer/BioNTech và Moderna

Tuy nhu cầu của việc trộn liều này không nhiều nhưng cũng xảy ra ở một số trường hợp mà nguồn cung cấp các vaccine không đồng đều, thiếu hụt. Đáng tiếc là vì nhu cầu không cao nên hiện nay chưa có nghiên cứu nào về độ an toàn và hiệu quả khi tiêm trộn 2 loại vaccine này. Theo thông tin của CDC (Mỹ) thì họ nhấn mạnh là "dữ liệu về tính an toàn và hiệu quả của việc trộn liều này chưa được đánh giá. Cả hai liều cần phải được hoàn thành với cùng một loại vaccine". Tuy nhiên, CDC cũng đưa một hướng giải quyết đó là: "Trong các tình huống ngoại lệ mà sản phẩm vaccine mRNA tiêm cho liều đầu tiên không thể xác định được hoặc không có, thì bất kỳ vaccine mRNA COVID-19 hiện có nào, có thể được sử dụng làm mũi 2 với thời gian cách mũi đầu tối thiểu 28 ngày để hoàn thành việc tiêm chủng".

Nói tóm lại, vì lý do “an toàn” và “hiệu quả” của các loại vaccine COVID-19 hiện nay, việc trộn liều vaccine nên được hạn chế tối đa, chỉ nên làm khi “không có sự lựa chọn khác” và nên dựa trên “các bằng chứng khoa học thực nghiệm cụ thể” để đưa ra chiến lược trộn liều.

* "Bài tuyên truyền thực hiện Nghị quyết 84/NQ-CP ngày 29/5/2020 của Chính phủ"

TS. Nguyễn Hồng Vũ - Viện nghiên cứu City of Hope, California, USA; Cố vấn khoa học Ruy Băng Tím