Ngày Gia đình Việt Nam 28/6: Từ "Gia đình bình an" đến "Xã hội hạnh phúc"

Gia đình bình an - Sự tổng hòa của những phẩm hạnh 

Thông điệp “Gia đình bình an- Xã hội hạnh phúc” là mối quan hệ biện chứng, chặt chẽ, khẳng định lại giá trị, chức năng của gia đình trong sự hài hòa với xã hội. Và do vậy, dù ở thời điểm nào, gia đình Việt Nam đều có một mục đích cuối cùng là xây dựng gia đình yên vui, cộng đồng no ấm, với những mỹ tục đáng yêu của dân tộc, hòa chung trong dòng chảy văn hóa gia đình của nhân loại, để mang lại xã hội hạnh phúc, phát triển bền vững.

Các nhà nghiên cứu đã thống nhất rằng trong lịch sử của loài người, quan hệ nhân loại đã bắt đầu từ quan hệ trong gia đình. Vì lẽ đó, không phải ngẫu nhiên, gia đình được xem là “tế bào của xã hội, một thiết chế cơ sở, đặc thù của xã hội và bảo tồn nòi giống; tạo ra kinh tế; tổ chức đời sống tập thể; có chức năng giáo dục; thỏa mãn các nhu cầu tâm - sinh lý và tình cảm...” Trong tâm thức người Việt, từ khi sinh ra, lớn lên và trưởng thành hòa mình vào sắc màu của cuộc sống, bộn bề công việc giữa đời thường, nhưng mối quan hệ với gia đình vẫn được duy trì một cách bền chặt như một giá trị vĩnh hằng, bất biến.

Trong hoạt động giáo dục, cái nôi gia đình được kết hợp với nhà trường và xã hội trở thành 3 môi trường giáo dục cần thiết và biện chứng cho sự hoàn thiện nhân cách của mỗi người. Theo đó, giai đoạn giáo dục trong gia đình là cơ sở quan trọng để hình thành tài năng, nhân cách con người. Gia đình cũng là nơi con người cảm thấy yên tâm nhất, là nơi nuôi dưỡng cả thể chất và tâm hồn khi còn bé, là nơi có những phút giây đầm ấm, thanh thản sau những bộn bề lo toan công việc và cũng là nơi nương tựa khi con người ta về già.

(Ảnh tư liệu)

Trong xã hội cổ truyền Việt Nam, vai trò của gia đình trong việc hình thành, nuôi dưỡng và phát triển nhân cách con người chiếm vị trí quan trọng. Ở đó, mỗi thành viên trong gia đình phải có trách nhiệm, phải thực hiện những bổn phận nhất định. Nề nếp, gia phong trong mỗi gia đình người Việt truyền thống có thể khác nhau, song nhìn chung đều gắn với những phẩm chất cụ thể. Trong quan hệ phụ - tử, người Việt đề cao lòng nhân từ của bậc làm cha mẹ, đề cao chữ hiếu của con cái. Trong quan hệ huynh - đệ, người Việt dạy người làm anh phải yêu thương em, người làm em phải kính trọng anh. Đối với quan hệ phu - phụ, người Việt lấy chữ “hòa” dạy cho người làm chồng, chữ “thuận” dạy cho người làm vợ. Trong đó, chữ “hiếu” đặc biệt được đề cao và được coi là phẩm chất đứng đầu trong mọi đức hạnh. Điều làm nên giá trị chuẩn mực chính là gia thế, gia phong của gia đình, với những quy định về lễ nghĩa chặt chẽ trong tất cả các mối quan hệ của các thành viên, như: quan hệ với ông bà, tổ tiên, quan hệ giữa con cái với cha mẹ, quan hệ vợ chồng, quan hệ anh chị em, và trong các mối quan hệ xã hội, như: đất nước, vua, hàng xóm, bạn bè…

Do đó, tuy mục đích cuối cùng của mỗi gia đình người Việt là hướng đến sự bình yên, hạnh phúc, nhưng để đạt được những điều đó, thì các thành viên trong gia đình phải mang lại những giá trị về đạo đức, nhân phẩm, có trách nhiệm với gia đình và xã hội. Bởi lẽ, người Việt truyền thống quan niệm từ góc độ gia đình, để đánh giá và nhìn nhận xã hội. Nếu gia đình ổn định, thì xã hội ổn định. Người Việt thường lấy hình ảnh gia đình để hình dung xã hội, cho nên, mẫu hình chuẩn mực của người Việt thường là những người hiếu học, sống nhân nghĩa, đạo đức, có trật tự trên dưới, biết tôn trọng và có tinh thần tương thân tương ái. Từ đó, định hướng được những giá trị chuẩn mực cho xã hội phát triển bền vững. Vì lẽ đó, tính cộng đồng là một đặc điểm nổi bật, có ý nghĩa bao trùm trong truyền thống gia đình người Việt, thể hiện ở sự tôn trọng các mối quan hệ bên trong của mỗi thành viên. Chuẩn mực cao nhất của bình an, hạnh phúc gia đình nằm ở tình nghĩa, chứ không phải ở địa vị xã hội hay điều kiện vật chất. Có tình nghĩa, sự tôn trọng lẫn nhau theo tôn ti trật tự mới là yếu tố quyết định nền nếp, gia phong của gia đình

Xã hội hạnh phúc từ những nét đẹp văn hóa gia đình

Mặc dù theo thời gian có sự biến đổi nhất định, nhưng gia đình Việt Nam đương đại vẫn có những giá trị và giữ vai trò quan trọng đối với sự phát triển của đất nước. Một nhà nghiên cứu văn hóa người Pháp đã khẳng định rằng: “Gia đình Việt Nam vẫn là nơi chuyển giao và thực hiện các giá trị văn hóa truyền thống”. Những cuộc điều tra xã hội học cho thấy gia đình vẫn là giá trị ưu tiên trong xã hội ta. Linh hồn của nó là thờ cúng tổ tiên vẫn còn thiêng liêng đối với mọi người Việt Nam, bất kể giàu nghèo, sang hèn, thuộc mọi tôn giáo kể cả đối với người vô thần.

(Ảnh tư liệu)

Tuy vậy, trong trào lưu hội nhập và nhất là quá trình “toàn cầu hóa” hiện nay, người Việt cần phải lấy giá trị gia đình làm giá trị trung tâm trong mọi giá trị của đời sống văn hóa xã hội, tạo sức mạnh cho toàn xã hội. Biết chọn lọc con đường riêng cho mình, hướng tới phục vụ cho con người và cộng đồng. Đó chính là những giá trị về sự tôn trọng đạo đức làm người, lối sống, cách sống được chắt lọc từ truyền thống và tiếp nhận những giá trị mới của hiện đại, ra sức học tập, nâng cao năng lực nhận thức và trí tuệ của con người Việt Nam.

Ngày nay, với nhiệm vụ xây dựng con người mới, không những phát huy những truyền thống tốt đẹp của gia đình mà còn phải phát huy tính tích cực của nó. Nếp sống gia đình, trước hết là dạy con cháu là phải lễ phép, luôn kính trên, nhường dưới, chăm chỉ học hành, yêu lao động. Giáo dục gia đình còn chú trọng đến tình thương yêu đồng loại, lẽ phải, sự hoà thuận, đoàn kết, tôn trọng lẫn nhau. Phải biết “thương người như thể thương thân”, “lá lành đùm lá rách”.

(Ảnh minh hoạ)

Điều này có ý nghĩa hết sức quan trọng, làm cho các thành viên trong gia đình ý thức được rằng việc tiếp thu các giá trị văn hóa truyền thống trong gia đình đó không chỉ là nghĩa vụ của mỗi người, mà còn là nhu cầu cần thiết của cuộc sống. Nhất là trong hoàn cảnh khó khăn của cộng đồng do đại dịch COVID-19 đang hoành hành. Dịch COVID-19 thật sự đang thử thách sự phát triển của xã hội, nó không chỉ tấn công người bệnh, mà còn thách thức sức đề kháng của xã hội. Sự day dứt về đại dịch cũng là cơ hội để con người có thể nhìn lại những ứng xử văn hóa với môi trường tự nhiên và môi trường xã hội của mỗi quốc gia.

Nói như nữ nhà văn Guzel Yakhina, đại dịch này “đang diễn ra cuộc khảo sát nguồn dự trữ nhân tính của nhân loại, được tích lũy qua hàng thiên niên kỷ của đời sống văn hóa”, và “trong cơn đại dịch, hơn bao giờ hết “văn hóa chính là chiếc nạng vô hình, vô thức nhưng hết sức quan trọng”. Một trong những nét văn hóa đó không gì khác hơn chính là nếp sống kỷ cương, tinh thần trách nhiệm, cộng đồng, tương thân tương ái của từng gia đình, để mang lại cuộc sống bình yên cho xã hội.

(Ảnh minh hoạ)

Bằng những tấm gương chân tình, giầu lòng nhân ái, những người trẻ không quản ngại thân mình, không quản nắng mưa, lam lũ, chịu khó, sẵn sàng tự nguyện giúp đỡ cho người yếu thế, những y bác sĩ âm thầm lặng ngày đêm cứu người, những chiến sĩ kiên nhẫn “truy vết” từng người lây nhiễm, những công dân “ngoan ngoãn” tuân thủ, bình tĩnh, kiên nhẫn ngồi yên theo hướng dẫn, chờ đợi và tin tưởng... Mỗi người, mỗi gia đình tự xây cho mình một ngọn lửa ấm cúng với tâm an lạc - lòng yêu thương đầy nhiệt năng, năng lượng ấy sẽ làm ấm áp khắp nơi và kết nối tình người, giúp đỡ nhau trước những khó khăn để cộng đồng được bình an và xã hội hội được hạnh phúc...

Hy vọng rằng, thông điệp Ngày Gia đình Việt Nam năm nay, bằng nhiều cách tiếp cận khác nhau, ai trong số những người chúng ta, ở từng gia đình đều có thể làm những những việc tử tế, lan tỏa việc tử tế và trở thành người tử tế. Bởi lẽ, hạt giống tử tế luôn có trong mỗi con người. Việc cần làm là hãy chung tay vì cộng đồng, hãy luôn thắp sáng tinh thần vì cộng đồng, vì tập thể để hành động. Bởi lẽ, có một chân lý bất diệt là “giúp người khác chính là giúp bản thân mình” và mỗi gia đình được bình an, thì xã hội mới thật sự hạnh phúc.

Ths. Nguyễn Hiếu Tín - Trưởng Bộ môn Du Lịch, Trường Đại học Tôn Đức Thắng