Quan tâm, chăm sóc thương binh, liệt sĩ là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân và cả hệ thống chính trị

Chủ tịch Hồ Chí Minh với Thương binh, liệt sĩ

Phát huy truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây”, nhận thức được công tác chăm sóc thương binh, liệt sĩ có ý nghĩa lớn lao thể hiện tính nhân văn sâu sắc của chế độ mới. Do vậy, tháng 7/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ thị chọn một ngày trong năm làm “Ngày Thương binh”, để Nhân dân ta có dịp bày tỏ lòng tri ân đối với các anh hùng liệt sĩ, thương binh và những người có công với cách mạng. Trên cơ sở đó, ngày 27/7/1947, Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã quyết định chọn làm “Ngày thương binh”. Đến năm 1955, “Ngày thương binh” được đổi thành “Ngày thương binh liệt sĩ”.

Ngày 2/9/1955, Bác Hồ cùng các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước tới đặt vòng hoa viếng các liệt sĩ tại Nghĩa trang Mai Dịch, Hà Nội. Ảnh: Bảo tàng Hồ Chí Minh

Sự quan tâm của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với thương binh, liệt sĩ được thể hiện ở nhiều góc độ khác nhau, từ viết thư động viên thăm hỏi, đến những hành động thiết thực, cụ thể. Nhân dịp tháng 7 hàng năm, Người thường xuyên viết thư gửi anh em thương binh, thân nhân gia đình liệt sĩ, Người trực tiếp đến đặt vòng hoa viếng tại đài tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ. Qua đó, khẳng định những công lao to lớn của các anh hùng liệt sĩ, các thương, bệnh binh đối với sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc giành độc lập, đồng thời thăm hỏi động viên các anh em thương binh, bệnh binh và thân nhân liệt sĩ nhanh chóng vượt qua mất mát đau thương sớm trở lại với cuộc sống, tiếp tục lao động sản xuất, xứng đáng với danh hiệu “thương binh tàn nhưng không phế”.

Trong thư gửi Ban Thường trực của Ban tổ chức “Ngày Thương binh toàn quốc”, ngày 17/7/1947, Người viết: “Đang khi Tổ quốc lâm nguy, giang sơn, sự nghiệp, mồ mả, đền chùa, nhà thờ của tổ tiên ta bị uy hiếp, cha mẹ, anh em, vợ con, thân thích, họ hàng ta bị đe doạ, của cải, ruộng nương, nhà cửa, ao vườn, làng mạc ta bị nguy ngập. Ai là người xung phong trước hết để chống cự quân thù, để giữ gìn đất nước cho chúng ta. Đó là những chiến sĩ mà nay một số thành ra thương binh”1.

Người khẳng định, để có được nền độc lập dân tộc, cuộc sống ấm no, tự do hạnh phúc của nhân dân chính là nhờ sự hy sinh xương máu của các anh hùng liệt sĩ, các thương, bệnh binh: "...Họ quyết hy sinh tính mệnh họ, để giữ gìn tính mệnh của đồng bào. Họ hy sinh gia đình và tài sản họ, để bảo vệ gia đình và tài sản đồng bào. Họ quyết liều chết chống địch, để cho Tổ quốc và đồng bào sống. Họ là những chiến sĩ anh dũng của ta. Trong đó, có người đã bỏ lại một phần thân thể ở trước mặt trận. Có người đã bỏ mình ở chiến trường. Đó là thương binh, đó là tử sĩ”2.

Trong các bức thư gửi anh em thương binh, bên cạnh việc động viên thăm hỏi, Người còn nêu lên những tấm gương thương binh, bệnh binh biết vượt qua khó khăn, mặc cảm trong cuộc sống, trở thành những con người thực sự có ích cho gia đình và xã hội. Họ thực sự là những “thương binh tàn nhưng không phế”. Trong Thư gửi anh em thương binh, bệnh binh và gia đình liệt sĩ nhân ngày 27/7/1959, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Trong năm qua, các gia đình liệt sĩ và anh em thương, bệnh binh đã đóng góp khá nhiều vào công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc. Nhiều gia đình liệt sĩ đã hăng hái tham gia tổ đổi công và hợp tác xã nông nghiệp và đạt được thành tích khá trong công việc sản xuất và tiết kiệm … Nhiều tập đoàn sản xuất của thương, bệnh binh đã đạt được những kết quả tốt, như: Tập đoàn thương binh Ba Tơ (Thanh Hóa), hợp tác xã nông nghiệp của anh em thương binh ở Lý Thành (Nghệ An) … Đồng chí Phạm Văn Toàn (thương binh hạng 3) là Chủ nhiệm hợp tác xã Nam Tiến (Thái Bình); Đồng chí Nguyễn Văn Hồi (thương binh cụt chân) là Phó chủ nhiệm hợp tác xã Tân Đoài (Thanh Hóa)…”3

Bên cạnh việc thăm hỏi, động viên, Người cũng thẳng thắn phê bình một số anh em thương binh, bệnh binh “vẫn còn tư tưởng và hành động không đúng, không gương mẫu, chưa thật đoàn kết với đồng bào địa phương”4. Đồng thời mong muốn họ vượt qua khó khăn, hòa mình vào cuộc sống của Nhân dân, không được tự ti, bi quan chán nản: “Về phần anh em thương binh, bệnh binh: Phải hòa mình với Nhân dân, tôn trọng Nhân dân, tránh phiền nhiễu Nhân dân. Phải tránh tâm lý “công thần”, coi thường lao động, coi thường kỷ luật. Chớ bi quan chán nản. Phải luôn cố gắng … Đồng bào sẵn sàng giúp. Chính phủ ra sức nâng đỡ, anh em có quyết tâm, thì anh em nhất định dần dần tự túc được.”5

Sự quan tâm, chăm sóc của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với thương binh, liệt sĩ không chỉ dừng lại ở những lời động viên thăm hỏi, mà còn thể hiện ở những hành động thiết thực, cụ thể. Ngày 16/2/1947, khi cuộc kháng chiến chống pháp lần hai đang diễn ra ác liệt, Người đã ký Sắc lệnh số 20/SL quy định chế độ “hưu bổng thương tật” và “tiền tuất tử sĩ”.

Nhân ngày 27/7 hàng năm, Người đã trực tiếp gửi tặng các thương binh, gia đình liệt sĩ quà (do đồng bào cả nước gửi biếu Người), tiền lương tiết kiệm nhân dịp ngày Thương binh liệt sĩ, ngày lễ tết  hàng năm; trực tiếp đến các trại an dưỡng thăm hỏi động viên anh em thương binh. Trong thư gửi Ban thường trực của Ban tổ chức Ngày thương binh toàn quốc năm 1947, Người viết: “Tôi xin xung phong gửi 1 chiếc áo lót lụa của chị em phụ nữ đã biếu tôi, 1 tháng lương của tôi, 1 bữa ăn của tôi và của các nhân viên tại Phủ Chủ tịch, cộng là một nghìn một trăm hai mươi bảy đồng (1.127đ.00)”6.

Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, công tác chăm sóc thương binh, bệnh binh, gia đình liệt sĩ và những người có công với cách mạng không chỉ là trách nhiệm của gia đình các thương binh, liệt sĩ, mà là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân và cả hệ thống chính trị từ Trung ương đến địa phương, chứ không phải là công việc ban ơn, làm phúc. Người nhấn mạnh: "Về phần đồng bào: Nên coi đó là một nghĩa vụ của nhân dân đối với những chiến sĩ bị thương, bị bệnh; không nên coi đó là một việc "làm phúc"... cần phải tổ chức sẵn sàng việc giúp đỡ cho anh em có thể sớm tự túc dần dần..."7.

Người chỉ rõ, đối với các cấp chính quyền ở địa phương, tùy theo điều kiện hoàn cảnh cụ thể của mình mà giúp đỡ, chăm sóc thương binh, bệnh binh và gia đình liệt sĩ, sao cho đạt hiệu quả thiết thực nhất. "Chính quyền, đồng bào và các đoàn thể Nhân dân trong mỗi xã phải tùy theo sự cố gắng và khả năng chung của mỗi xã mà đón một số anh em thương binh. Giúp lâu dài, chứ không phải chỉ giúp trong một thời gian. Không phải giúp bằng cách góp gạo nuôi thương binh...".

Những người đã hy sinh trong kháng chiến thì “mỗi địa phương (thành phố, làng xã), cần xây dựng vườn hoa và bia kỷ niệm sự hy sinh anh dũng của các liệt sĩ, để đời đời giáo dục tinh thần yêu nước cho nhân dân ta.”. Với cha mẹ của họ thì “chính quyền địa phương ... phải giúp đỡ họ có công việc làm ăn thích hợp, quyết không để họ bị đói rét". Với những thương binh, bệnh binh, những người đã hy sinh một phần xương máu của mình, thì “Đảng, Chính phủ và đồng bào phải tìm mọi cách làm cho họ có nơi ăn chốn ở yên ổn, đồng thời phải mở những lớp dạy nghề thích hợp với mỗi người để họ có thể dần dần "tự lực cánh sinh"8.

Chính sách của Đảng và Nhà nước đối với Thương binh, Liệt sĩ

Kế thừa và vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh, trong quá trình lãnh đạo, Đảng, Nhà nước ta luôn dành sự quan tâm đặc biệt, những điều kiện tốt nhất nhằm không ngừng cải thiện, nâng cao chất lượng cuộc sống của thương binh, thân nhân liệt sĩ, người có công với cách mạng.

Tổng Bí thư Tô Lâm và đoàn công tác dâng hoa tại Nghĩa trang liệt sĩ quốc gia Vị Xuyên.

Ảnh: TTXVN

Cho đến nay, Đảng đã ban hành nhiều chỉ thị, kết luận để tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo các cấp ủy đảng, chính quyền nhằm thực hiện tốt công tác chăm sóc thương binh, liệt sĩ và người có công với cách mạng như: Chỉ thị số 07-CT/TW ngày 14/12/2006 của Ban Bí thư về “Tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo công tác thương binh, liệt sĩ, người có công và phong trào “Đền ơn đáp nghĩa”; Kết luận số 63-KL/TW ngày 27/5/2012 của Ban Chấp hành Trung ương về “Một số vấn đề cải cách chính sách tiền lương, bảo hiểm xã hội, trợ cấp ưu đãi người có công và định hướng cải cách đến năm 2020”; Chỉ thị số 24-CT/TW, ngày 15/5/2013 của Bộ Chính trị về “Tiếp tục đẩy mạnh công tác tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ từ nay đến năm 2020 và những năm tiếp theo”; Chỉ thị số 14-CT/TW ngày 19/7/2017 của Ban Bí thư về “Tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác người có công với cách mạng”.

Văn kiện Đại hội XIII của Đảng tiếp tục khẳng định quan điểm nhất quán trong việc thực hiện tốt chính sách đối với người có công: “Hoàn thiện và thực hiện tốt luật pháp, chính sách đối với người có công trên cơ sở nguồn lực của Nhà nước và xã hội, đảm bảo người có công và gia đình có mức sống từ trung bình khá trở lên trong địa bàn cư trú. Cân đối ngân sách để tiếp tục thực hiện việc nâng mức trợ cấp xã hội, trợ cấp ưu đãi người có công, giải quyết căn bản chính sách đối với người có công; nâng cấp các công trình đền ơn đáp nghĩa”9. Đồng thời khẳng định việc ưu đãi người có công phải đi đôi với xu hướng tăng trưởng kinh tế, tiến bộ và công bằng xã hội: “Thực hiện tốt chính sách ưu đãi người có công; đẩy mạnh các hoạt động đền ơn đáp nghĩa. Tiếp tục cải thiện đời sống vật chất, tinh thần cho người có công; bảo đảm chế độ ưu đãi người có công và gia đình người có công phù hợp với xu hướng tẳng trưởng kinh tế, tiến bộ và công bằng xã hội.”10

Trên cơ sở đường lối, chủ trương của Đảng, Quốc hội và Chính phủ đã xây dựng, ban hành hệ thống cơ chế, chính sách pháp luật đồng bộ, đầy đủ, tạo cơ sở, hành lang pháp lý cho việc thực thi chính sách đối với thương binh, liệt sĩ và người có công đạt được kết quả tốt nhất. Cho đến nay đã có hàng trăm văn bản quy phạm pháp luật được ban hành, trong đó có 1 chỉ thị của Bộ Chính trị, 01 chỉ thị của Ban Bí thư, 03 pháp lệnh của Quốc hội, 10 quyết định của Chủ tịch nước, 02 nghị quyết của Chính phủ, 11 nghị định của Chính phủ, 10 quyết định của Thủ tướng Chính phủ,…

Những văn bản quy phạm pháp luật về chính sách đối với thương binh, liệt sĩ và người có công đã từng bước được xây dựng và triển khai đồng bộ, từ đó tạo môi trường pháp lý thuận lợi để toàn bộ hệ thống chính trị xã hội từ trung ương đến địa phương, các gia đình, cá nhân tham gia tích cực vào hoạt động “đền ơn đáp nghĩa”, chăm lo đời sống cho thương binh, thân nhân liệt sĩ và người có công.

Nhờ chính sách quan tâm của Đảng, Nhà nước, hiện cả nước có 1,5 triệu người có công và thân nhân người có công được hưởng trợ cấp hàng tháng với mức hưởng trợ cấp tăng theo thời gian nhằm đảm bảo đời sống hàng ngày. Trong giai đoạn 2012 – 2022, mức trợ cấp tăng 40%, từ năm 2019 mức trợ cấp là 1.624.000 đồng, năm 2023 mức trợ cấp lên 2.055.000 đồng. Đặc biệt từ ngày 1/7/2024, mức trợ cấp cho người có công tăng 35,7% lên mức 2.789.000 đồng; 99% số hộ người có công có mức sống bằng hoặc cao hơn mức sống trung bình của người dân nơi cư trú, 100% số xã, phường làm tốt công tác chăm lo đời sống cho thương binh, liệt sĩ. Hơn 512.000 lượt người có công được đi điều dưỡng luân phiên; hơn 50.000 lượt người được hỗ trợ giáo dục; hơn 1.800.000 người có công được hỗ trợ mua bảo hiểm y tế; 49.000 người có công và con được hỗ trợ đào tạo nghề trình độ sơ cấp; 1.149 người là con của thương binh, bệnh binh nặng được làm việc tại các doanh nghiệp quốc phòng… Cả nước đã vận động được hơn 13.000 tỷ đồng hỗ trợ gia đình người có công xây mới hơn 84.000 căn nhà, sửa chữa hơn 69.000 căn nhà tình nghĩa; tặng gần 126.000 sổ tiết kiệm cho gia đình chính sách với tổng số tiền hơn 1.000 tỷ đồng; chăm sóc và phụng dưỡng suốt đời hơn 3.600 Bà mẹ Việt Nam anh hùng; hơn 1.000 người có công đang được nuôi dưỡng tại 65 cơ sở nuôi dưỡng, điều dưỡng…

Công tác tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ, nâng cấp, tu bổ nghĩa trang liệt sĩ cũng được quan tâm. Từ năm 2013 đến nay, đề án tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ và xác định danh tính hài cốt liệt sĩ được khẩn trương thực hiện với nhiều giải pháp thiết thực, đồng bộ như: rà soát hoàn thiện hồ sơ, danh sách liệt sĩ, lập bản đồ tìm kiếm, quy tập, xây dựng cơ sở dữ liệu, tăng cường hợp tác quốc tế,… Trong vòng 10 năm (2012 – 2022), toàn quốc đã tiếp nhận 38.217 mẫu hài cốt liệt sĩ và thân nhân, phân tích AND được 23.355 mẫu; xác định danh tính hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin được 4.277 trường hợp; tìm kiếm, quy tập được 18.583 hài cốt liệt sĩ (trong đó, trong nước: 9.096 hài cốt, từ Lào: 2.988 hài cốt, Campuchia: 6.499 hài cốt); 6.200 nghĩa trang liệt sĩ và công trình ghi công liệt sĩ được nâng cấp, tu bổ hàng năm bằng nguồn ngân sách Trung ương, địa phương và xã hội hóa…

78 năm qua, thực hiện lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, phát huy truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây”, Công tác chăm sóc thương binh, bệnh binh, gia đình liệt sĩ và những người có công với cách mạng luôn được Đảng, Nhà nước quan tâm thực hiện. Các hoạt động tri ân, phong trào xây dựng quỹ đền ơn đáp nghĩa, xây nhà tình nghĩa, đi tìm đồng đội, cầu siêu, thắp nến tri ân, xây dựng sửa chữa nghĩa trang liệt sĩ, trao học bổng cho con em thương binh liệt sĩ … diễn ra sâu rộng, thiết thực, hiệu quả trong toàn hệ thống chính trị và toàn thể nhân dân.

Thấm nhuần và thực hiện tốt những lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về công tác chăm sóc thương binh, liệt sĩ, thể hiện lòng tri ân sâu sắc đối với những người đã hy sinh xương máu cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, góp phần tô thắm thêm truyền thống đạo lý tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. Qua đó tạo động lực to lớn để nước ta bước vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.

Văn Chương

Tài liệu tham khảo:

• Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 5 Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr. 175.
• Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 5 Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr. 464.
• Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 9 Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr. 492.
• Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 9 Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr. 216.
• Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 6 Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr. 533.
• Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 5 Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr. 176.
• Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 6 Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr. 532.
• Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 12 Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr. 510.
• Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H.2021, tập 1, tr.148,149.
• Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H.2021, tập 1, tr.270.