Vì sao trẻ tự kỷ thường tránh giao tiếp bằng mắt?

Bài viết dưới đây sẽ chia sẻ những phân tích và quan điểm từ các chuyên gia nhằm giúp hiểu rõ hơn về nguyên nhân và ý nghĩa của hiện tượng này.

Sự khác biệt về sinh lý thần kinh

Các nghiên cứu từ Viện Tâm thần học Trung Quốc cho thấy bộ não của trẻ tự kỷ hoạt động khác biệt so với trẻ phát triển bình thường, đặc biệt trong cách tiếp nhận và xử lý thông tin từ ánh mắt người khác. Khi nhìn vào mắt, vùng hạch hạnh nhân – khu vực não bộ liên quan đến việc xử lý cảm xúc ở trẻ tự kỷ có thể hoạt động quá mức, gây ra cảm giác lo âu hoặc sợ hãi. 

Bên cạnh đó, vùng não fusiform, chịu trách nhiệm nhận diện khuôn mặt, cũng phản ứng kém nhạy với ánh mắt, khiến trẻ gặp khó khăn trong việc hiểu và diễn giải các tín hiệu xã hội. Những yếu tố này góp phần làm cho trẻ tự kỷ có xu hướng né tránh giao tiếp bằng ánh mắt.

Cảm giác bị kích thích quá mức

Trẻ tự kỷ thường có mức độ nhạy cảm cao hơn đối với các kích thích từ môi trường, như ánh sáng, âm thanh hay tiếp xúc qua da. Khi giao tiếp bằng mắt, những chi tiết rất nhỏ như sự thay đổi trong kích thước đồng tử hay chuyển động nhẹ của lông mi cũng có thể bị trẻ cảm nhận một cách quá mức, gây ra cảm giác khó chịu và căng thẳng. 

Vì vậy, việc tránh nhìn vào mắt người khác không chỉ là biểu hiện của sự thiếu tương tác xã hội, mà còn là một cơ chế tự bảo vệ nhằm giảm thiểu cảm giác bị kích thích quá mức và tránh tình trạng quá tải giác quan.

Trẻ bị tự kỷ thường có xu hướng tách biệt khỏi xã hội. (ảnh minh họa) 

Sự khác biệt trong nhận thức xã hội

Hầu hết trẻ em có thể dễ dàng nhận biết cảm xúc của người khác thông qua ánh mắt, chẳng hạn như sự vui vẻ hay tức giận. Tuy nhiên, đối với trẻ tự kỷ, việc hiểu các tín hiệu phi ngôn ngữ như ánh mắt lại là một thách thức lớn. Không những không giúp ích trong giao tiếp, ánh mắt còn có thể khiến trẻ cảm thấy bối rối hoặc khó chịu. Do đó, trẻ tự kỷ thường ưu tiên sử dụng lời nói hoặc cử chỉ để giao tiếp thay vì giao tiếp bằng ánh mắt.

Có suy nghĩ tiêu cực về việc tiếp xúc mắt

Ở một số trường hợp, nếu trẻ tự kỷ bị hiểu sai về giao tiếp bằng mắt, chẳng hạn như bị ép phải nhìn vào mắt người khác hoặc bị trách mắng vì không làm điều đó thì trẻ có thể phát triển phản xạ né tránh. Những trải nghiệm tiêu cực này dễ khiến trẻ hình thành lối suy nghĩ tiêu cực, từ đó hình thành thói quen tránh giao tiếp bằng mắt. Về lâu dài, trẻ có thể cảm thấy căng thẳng hoặc lo lắng khi đối mặt với những tình huống tương tự trong tương lai.

Trẻ bị tự kỷ nhạy cảm với âm thanh hơn trẻ bình thường (Ảnh minh họa)

Cách hỗ trợ trẻ tự kỷ trong việc giao tiếp bằng mắt?

Tự kỷ là một rối loạn phát triển thần kinh làm ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp và tương tác xã hội của trẻ. Nếu không được can thiệp đúng lúc, trẻ có thể gặp trở ngại trong việc hòa nhập với bạn bè cùng trang lứa và có nguy cơ bị cô lập. Tuy nhiên, khi được hỗ trợ bằng những phương pháp phù hợp, trẻ tự kỷ có thể cải thiện kỹ năng giao tiếp xã hội và từng bước hòa nhập vào cộng đồng một cách tự nhiên và hiệu quả.

Người thân nên nhẹ nhàng, kiên nhẫn để trẻ có thể bớt căng thẳng (Ảnh minh họa)

Dưới đây là một số phương pháp được Cơ sở phục hồi chức năng tự kỷ cho trẻ em tại Trùng Khánh (Trung Quốc) khuyến nghị mà gia đình và người thân nên áp dụng để hỗ trợ trẻ tự kỷ phát triển một cách hiệu quả:

- Tôn trọng không gian cá nhân của trẻ: Không nên ép trẻ phải giao tiếp bằng mắt. Thay vào đó, hãy khuyến khích trẻ thể hiện sự quan tâm theo cách mà trẻ cảm thấy thoải mái và an toàn.

- Tạo điều kiện giao tiếp một cách từ từ: Bắt đầu với những hình thức giao tiếp bằng mắt ngắn và gián tiếp, chẳng hạn như khuyến khích trẻ nhìn vào sống mũi hoặc trán của người đối diện, rồi dần dần tăng mức độ tiếp xúc khi trẻ đã quen và cảm thấy dễ chịu.

- Lồng ghép sở thích của trẻ vào hoạt động giao tiếp: Khuyến khích trẻ giao tiếp bằng mắt một cách tự nhiên thông qua các trò chơi hoặc hoạt động mà trẻ yêu thích, giúp giảm bớt áp lực và khiến quá trình này trở nên nhẹ nhàng hơn.-

- Hiểu rõ nguyên nhân trẻ tránh giao tiếp bằng mắt: Việc nhận thức được lý do tại sao trẻ tự kỷ có xu hướng tránh ánh nhìn trực tiếp sẽ giúp phụ huynh và giáo viên đưa ra các biện pháp hỗ trợ phù hợp. Thay vì ép buộc trẻ thay đổi, hãy chấp nhận và tôn trọng phong cách giao tiếp riêng của trẻ, đồng thời đồng hành cùng trẻ bằng sự kiên nhẫn và những phương pháp tiếp cận khoa học.

Thảo Nguyên (Dịch)