Chu sa, thần sa – thuốc quý yên hồn phách, định kinh, giải độc

Thời xưa, chu sa được mài ra làm mực đỏ gọi là son để chấm bài viết hoặc đánh dấu. Khi có các trường hợp sốt nóng, có kích động, người ta thường mài nước son cho uống có tác dụng thanh nhiệt tả hoả an thần. Hiện nay, trong dân gian, người ta vẫn dùng chu sa và từ thạch để điều trị các trường hợp động kinh, sốt cao co giật.

Thần sa cũng là sa thạch, được khai thác ở Hồ Nam, được coi là tốt hơn; là do chúng có tỷ lệ selen cao hơn.

Về thành phần hóa học, chu sa, thần sa chứa Sunfua thủy ngân (thành phần chủ yếu) và selenua thủy ngân (tỷ lệ thấp). Theo Đông y, chu sa, thần sa vị ngọt, tính hơi hàn; vào kinh Tâm. Công năng yên hồn phách, định kinh giản, sáng mắt, giải độc. Chữa điên cuồng kinh quý (sợ, hồi hộp), mất ngủ, ác mộng, thông huyết mạch; dùng ngoài trị sang độc (mụn nhọt độc).

Chu sa, thần sa là vị thuốc quý chữa điên cuồng kinh quý (sợ, hồi hộp), mất ngủ, ác mộng, thông huyết mạch; dùng ngoài trị sang độc (mụn nhọt độc).

Cách dùng và liều lượng: 1 – 3 phân (0,3 – 0,95g), phần nhiều cho vào thuốc hoàn tán; dùng ngoài lượng vừa đủ, nghiền đắp vào chỗ đau.

Một số bài thuốc có chu sa

Trấn tâm, an thần: trị các chứng ngủ không yên, hồi hộp, tim đập mạnh, kinh giản, điên cuồng. Dùng bài Hoàn Chu sa an thần (An thần hoàn): chu sa 8g, hoàng liên 12g, sinh địa 8g, đương quy 4g, cam thảo 4g. Chu sa nghiền mịn theo phương pháp thuỷ phi; các vị còn lại nghiền chung thành bột mịn. Tất cả trộn đều, luyện với mật ong làm hoàn. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 4g, uống với nước sôi còn nóng, trước lúc đi ngủ. Chữa các chứng huyết hư, hoả thịnh, tâm thần bất an, phiền táo (lo phiền) mất ngủ.

Giải độc, chữa mụn nhọt. Chữa các mụn nhọt sưng tấy, ung độc và mụn lở trong miệng, mũi họng sưng đau: dùng tăm bông chấm bột thuốc, chấm vào chỗ đau.

Thực đơn chữa bệnh có chu sa 

Tim lợn hầm chu sa: chu sa 1,0g (bột), tim lợn 1 cái. Tim lợn  làm sạch, rạch mở cho chu sa vào, khâu kín lại, đổ nước vừa đủ hầm chín, thêm gia vị. Ăn tim lợn chín và nước canh. Dùng tốt cho bệnh nhân bồn chồn kích động, mất ngủ, suy nghĩ lo âu, di tinh, động kinh co giật.

 Tim lợn hầm chu sa rất tốt cho bệnh nhân bị bồn chồn kích động, mất ngủ, suy nghĩ lo âu, di tinh, động kinh co giật.

Chu sa nhân sâm sơn dược kê đản cao: chu sa 6g, nhân sâm 30g, sơn dược 30g. Các dược liệu nghiền tán mịn, trộn đều. Mỗi lần dùng 6g bột, khuấy đều trong 1 bát con với 1 quả trứng gà, hấp cách thủy cho chín để ăn. Dùng tốt cho người ăn kém, chậm tiêu, hồi hộp, mất ngủ, đánh trống ngực.

 Chu sa đăng tâm kê đản cao: chu sa 1g, đăng tâm thảo 9g, lòng đỏ trứng gà 2 quả. Đăng tâm nấu lấy nước (bỏ bã), cho tiếp chu sa, Lòng đỏ trứng vào, khuấy đều, nấu chín. Dùng tốt cho người bệnh rối loạn thần kinh chức năng, hysteria.

Kiêng kỵ: người không thực nhiệt không dùng. Cấm dùng lửa để nung chu sa. Không được uống quá liều lượng, hoặc uống kéo dài, đề phòng ngộ độc do thuỷ ngân trong chu sa.

TS. Nguyễn Đức Quang