Số trẻ tự kỷ tại Việt Nam gia tăng ở mức “báo động”

Thực trạng đáng lo ngại

Theo công bố của Tổng cục Thống kê (tháng 1/2019), Việt Nam ghi nhận khoảng 6,2 triệu người khuyết tật từ 2 tuổi trở lên, trong đó có khoảng 1 triệu người mắc tự kỷ. Đáng lưu ý, tỷ lệ trẻ sinh ra mắc rối loạn phổ tự kỷ ước tính là 1/100, cho thấy vấn đề này đang trở nên ngày càng nghiêm trọng.

Trong 15 năm qua, số lượng trẻ tự kỷ tại Việt Nam đã tăng lên một cách đáng kể, biến đây thành một thách thức lớn cho xã hội. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến cuộc sống của các em mà còn đặt ra yêu cầu cao về sự quan tâm và hỗ trợ từ gia đình, cộng đồng và các cơ sở y tế.

Trong buổi tọa đàm "Tương lai nào cho trẻ tự kỷ?" do Báo Nhân dân tổ chức vào chiều ngày 28/3/2025, ông Phan Văn Hùng, Phó Tổng Biên tập Báo Nhân dân, đã nhấn mạnh một thông điệp quan trọng: Mỗi trẻ em, bao gồm cả trẻ tự kỷ, đều có quyền được yêu thương, học tập và phát triển.

Ông Hùng khẳng định: “Trẻ tự kỷ không phải là gánh nặng, mà chính là một phần của xã hội chúng ta, những con người có tiềm năng, có khả năng đóng góp nếu được trao cơ hội phù hợp". Lời chia sẻ này đã nêu bật giá trị và tiềm năng của trẻ tự kỷ, kêu gọi cộng đồng thay đổi nhận thức và nhìn nhận các em như những cá thể có thể đóng góp tích cực cho xã hội.

Tuy nhiên, ông Hùng cũng chỉ ra những thực tế khó khăn mà trẻ tự kỷ và gia đình đang phải đối mặt. Từ việc thiếu nhận thức đầy đủ của xã hội, những thách thức trong giáo dục đặc biệt cho đến các chính sách hỗ trợ còn hạn chế, tất cả đều là rào cản lớn.

Trường hợp của em Trần Tuấn: Hành trình đầy thử thách

Câu chuyện của em Trần Tuấn, sinh năm 2005, là một minh chứng rõ nét cho những khó khăn mà trẻ tự kỷ và gia đình phải đối mặt. Dù được phát hiện và can thiệp từ khi mới 10 tháng tuổi, em Tuấn vẫn chỉ có thể giao tiếp bằng vài câu nói đơn giản, khả năng giao tiếp và nhận thức còn hạn chế. Em thường thích chơi một mình và vẫn cần sự hỗ trợ từ người nhà.

Bề ngoài em Tuấn không khác gì người khỏe mạnh 

Chị Nguyễn Chuyên, mẹ của em Tuấn, chia sẻ nỗi lòng: "Vì mải đi làm kiếm tiền sớm nên không thực sự sát sao quan tâm em Tuấn, cho tới khi phát hiện em có dấu hiệu của trẻ tự kỷ. Hai vợ chồng tôi lập tức đưa con chạy chữa từ Nam ra Bắc, gửi con vào rất nhiều trung tâm. Mặc dù con cũng đã cải thiện khá nhiều như biết tự nấu nướng, giặt giũ, bập bẹ nói và nhận thức cũng cải thiện lên, tuy nhiên chỉ số IQ của con chỉ như những đứa bé 5-7 tuổi. Là một người mẹ, tôi rất hối lỗi vì để con rơi vào trường hợp này. Bậc làm cha làm mẹ thật sự rất lo lắng tương lai của con sau này. Tôi cũng nhận thấy, ngày nay, trẻ em mắc tự kỷ đang tăng lên. Tôi mong rằng, phụ huynh của các con cần quan tâm các con và chỉ bảo các con nhiều hơn để không ai phải rơi vào trường hợp như tôi”.

Em Tuấn vẫn cần sự hỗ trợ từ người nhà

Lời chia sẻ đầy trăn trở của chị Chuyên là một lời cảnh tỉnh sâu sắc về vai trò của cha mẹ trong việc theo dõi và can thiệp sớm cho con.

Khánh Linh - em gái ruột của Trần Tuấn, đã bày tỏ những ước mong giản dị nhưng sâu sắc dành cho anh trai mắc rối loạn phổ tự kỷ của mình: "Anh là con trai duy nhất trong nhà và là anh cả của các em. Bố mẹ đặt rất nhiều hy vọng mong anh có thể sống như một người khỏe mạnh bình thường. Nhưng điều đó là rất khó có thể".

Tuấn rất thạo về công nghệ mặc dù em mắc dấu hiệu tự kỷ

Dù biết rằng hành trình để anh Tuấn có được một cuộc sống "bình thường" là vô cùng khó khăn, Khánh Linh giờ đây chỉ có một ước mong duy nhất: "Hiện tại, tôi chỉ mong anh luôn vui vẻ và lành mạnh để bố mẹ yên tâm hơn".

Sự tham gia tích cực của cha mẹ, kết hợp với các trung tâm dạy trẻ tự kỷ là yếu tố then chốt, giúp trẻ được hỗ trợ sớm và can thiệp liên tục, từ đó tăng hiệu quả can thiệp. Trong một số trường hợp, nếu trẻ có hành vi quá mức, phụ huynh cần đưa trẻ đi thăm khám bác sĩ để được chỉ định dùng thuốc phù hợp.

Phổ cập nhận biết trẻ tự kỷ: Dấu hiệu, nguyên nhân và hướng can thiệp

Rối loạn phổ tự kỷ (ASD) là một khuyết tật phát triển thần kinh đặc trưng bởi khó khăn trong giao tiếp xã hội và hành vi lặp lại. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu và can thiệp kịp thời có vai trò cực kỳ quan trọng, giúp trẻ tự kỷ phát triển tối đa tiềm năng và hòa nhập cộng đồng.

Dấu hiệu nhận biết sớm:

Một trong những đặc điểm nổi bật của trẻ tự kỷ là khó khăn trong việc thiết lập các mối quan hệ bình thường với người khác và hành động khác biệt trong các tình huống xã hội ngay từ khi còn nhỏ. Các dấu hiệu nghi ngờ trẻ mắc tự kỷ mà cha mẹ cần đặc biệt quan tâm bao gồm:

- Không bập bẹ khi 12 tháng tuổi.

- Không biết ra hiệu (chỉ tay, vẫy tay, bắt tay...) khi 12 tháng tuổi.

- Không nói từ đơn khi 16 tháng tuổi.

- Không tự nói câu hai từ khi 24 tháng tuổi (không tính việc trẻ lặp lại lời nói).

- Mất kỹ năng ngôn ngữ hoặc kỹ năng giao tiếp ở bất kỳ lứa tuổi nào.

Nguyên nhân gây tự kỷ: 

Cho đến nay, nguyên nhân chính xác của chứng tự kỷ vẫn chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, nhiều công trình nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng có nhiều yếu tố góp phần vào việc hình thành chứng tự kỷ ở trẻ, bao gồm:

- Di truyền: Khoảng 80% trường hợp rối loạn phổ tự kỷ được cho là do thừa hưởng gen di truyền.

- Phối hợp với một số bệnh lý: Các hội chứng như X mỏng giòn, rubella bẩm sinh cũng có thể liên quan đến tự kỷ.

- Rối loạn khác đi kèm: Trẻ tự kỷ thường có thể mắc kèm các rối loạn khác như chậm phát triển trí tuệ (50%), động kinh (30%), hoặc chứng tăng động kém tập trung.

- Yếu tố môi trường: Việc mẹ tiếp xúc với các chất độc hại như thuốc lá, rượu bia, ma túy trong thời kỳ mang thai có thể làm tăng nguy cơ. Ngoài ra, trẻ tiếp xúc thường xuyên với hóa chất độc hại, ô nhiễm môi trường, hoặc bị bỏ mặc, ít được quan tâm, dạy dỗ cũng làm gia tăng nguy cơ mắc tự kỷ.

Hướng can thiệp: 

Tỷ lệ trẻ tự kỷ ở Việt Nam và trên thế giới đang có xu hướng tăng nhanh, chiếm khoảng 1,5 - 2% tổng số trẻ em. Việc phát hiện và can thiệp sớm là phương pháp hỗ trợ tốt nhất, mang lại hiệu quả lâu dài giúp trẻ tự kỷ phát triển tiến bộ về ngôn ngữ, kỹ năng và hành vi.

Trẻ cần được hỗ trợ bởi các phương pháp đa ngành như:

- Tâm lý trị liệu: Giúp trẻ quản lý cảm xúc và hành vi.

- Giáo dục đặc biệt: Thiết kế chương trình học phù hợp với khả năng của từng trẻ.

- Âm ngữ trị liệu: Cải thiện khả năng giao tiếp ngôn ngữ.

- Can thiệp hành vi và phát triển kỹ năng: Giúp trẻ học các kỹ năng sống và tương tác xã hội.

Phan Giang