Thú vị những phong tục đón Tết ở vùng cao

Đàn ông Mông dậy sớm cơm nước

Đàn ông Mông dậy sớm cơm nước và làm mọi việc trong nhà thay đàn bà vào sáng mùng 1 tết, được xem là một trong những phong tục độc đáo của người dân vùng cao phía Bắc. Theo quan niệm của họ, đàn ông là người trụ cột trong gia đình nên họ phải chịu trách nhiệm để giữ gìn truyền thống.

Họ cùng gia đình đón giao thừa khi tiếng gà đầu tiên gáy vào sáng mùng 1. Rồi sau khi các nghi lễ xong xuôi, họ tới nhà nhau chúc Tết, thưởng thức rượu ngô, bánh dày, thịt nướng và ca hát. Trong 3 ngày đầu năm mới, họ kiêng gọi phụ nữ dậy sớm, kiêng tiêu tiền hoặc kiêng thổi lửa...

Thi nhau cướp giọng gà

"Cướp giọng gà" là phong tục đón Tết của người Pu Péo ở Hà Giang trong dịp năm mới. Thời khắc giao thừa bắt đầu cũng là lúc người Pu Péo phải canh chừng mấy chú gà trống, khi nào gà vỗ cánh, chuẩn bị gáy, họ đốt ngay một quả pháo, ném vào chuồng gà. Lũ gà giật mình, nhảy lên thi nhau gáy. Ngay lập tức, mọi người hò nhau hát vang trời để át tiếng gà gáy. Người Pu Péo quan niệm: tiếng gà gáy vừa hay, vừa thiêng liêng, đánh thức cả ông Mặt trời dậy. Vì thế, ai át được tiếng gà thì năm mới sẽ hát hay, gặp nhiều may mắn, hạnh phúc hơn.

Tục gọi trâu về ăn Tết

Vào những ngày trước Tết, người Mường ở Hòa Bình chuẩn bị sẵn mõ để qua giao thừa đốt đuốc đi gọi vía trâu. Họ quan niệm rằng, đây là cách để trả ơn vật nuôi đã trung thành vất vả và giúp gia chủ cấy cày, mang lại mùa màng no ấm. Bên cạnh đó, người Mường ở đây còn treo bánh ống lên các dụng cụ sản xuất như đòn gánh, cày bừa để mời những “người bạn đồng hành” này về ăn Tết cùng với gia đình.

Ăn trộm lấy may

Vào ngày đầu năm mới, người Dao tại các bản sẽ tập trung ở một nơi được quy định trước để thực hiện những nghi lễ cổ truyền. Ngay sau đó, từ già trẻ, gái trai tất cả cùng nhau diễu hành qua hết nhà này đến nhà khác cùng tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng kèn ồn ã. Đi đến đâu, họ đều cố gắng lấy trộm vật gì đó từ các gia đình hai bên đường. Người Dao quan niệm, càng ăn trộm được nhiều thì năm đó càng may mắn.

Ngược lại, trong lúc "hành sự" nếu bị gia chủ bắt gặp sẽ bị phạt uống rượu và cả năm đó coi như không may. Tục lệ này không mang nặng tính vật chất nên người Dao thường chỉ trộm những thứ như rau cỏ, thịt, trứng... trong gian bếp để tượng  trưng.  Kết  thúc hôm  đó,  "những  tên trộm" sẽ đưa chiến lợi phẩm của mình trả lại cho các gia đình để được thưởng.

Lễ gội đầu chiều 30 Tết

Người Thái trắng ở Quỳnh Nhai, Sơn La có tục gội đầu chiều 30 Tết.

Người Thái trắng ở Quỳnh Nhai, Sơn La có tục gội đầu chiều ngày 30 Tết vô cùng độc đáo. Vào ngày này, tất cả già làng, trưởng bản, từ già đến trẻ hò nhau xuống bến sông để tổ chức lễ gội đầu.

Người Thái quan niệm, đây là lễ hội mở đầu trong năm. Và gội đầu để rửa trôi những vất vả, bệnh tật và những điều không may mắn trong năm cũ và cầu mong cho một năm mới tốt lành, làm ăn phát đạt.

Sau khi gội đầu, tất cả mọi người đều tham gia các hoạt động như múa xòe, ném còn và các trò chơi dân gian khác. Đàn ông là người trụ cột trong gia đình mới được đến bàn thờ tổ tiên để quét dọn sạch sẽ, thay bát hương và sắp xếp lại những thứ trên bàn thờ và cúng tổ tiên, đón năm mới tại gia đình.

Dính tro, ném xôi lên mái nhà

Người Giẻ Triêng (sống chủ yếu ở Quảng Nam và Kon Tum) đón Tết cổ truyền với tên gọi là Cha Chả, nghĩa là ăn than. Theo quan niệm của người Giẻ Triêng, trong ngày Tết, ai dính nhiều tro đốt từ than nhất sẽ được may mắn, mùa màng bội thu.

Để có thể dính tro than, trước Tết 3 ngày, các chàng trai cao to được cử lên rừng đốt củi thành những đống than lớn và mang về làng. Ngoài ra, người làng cũng nấu xôi, vuốt lên cây giẻ khô rồi đốt lên thành tro. Hai loại tro này sẽ được hất tung lên cao và ai dính được nhiều tro nhất sẽ là người may mắn nhất. Ném lên mái nhà, nắm xôi của người nào dính trên đó, người ấy sẽ gặp rất nhiều may mắn.

Niêm phong nhà cửa

Cũng như người Kinh, người Cao Lan đón Tết từ cuối tháng Chạp đến đầu tháng Giêng. Trước Tết Nguyên đán khoảng 2 ngày, người Cao Lan mang giấy đỏ (tiếng Cao Lan là Chí dịt) để dán ở cửa ra vào, cổng nhà, bàn thờ tổ tiên... Toàn bộ ngôi nhà được nhuộm sắc đỏ rực rỡ. Bởi, theo quan niệm của người Cao Lan, giấy đỏ biểu trưng cho niềm vui, sự tốt lành. Dán giấy đỏ lên những nơi quan trọng là bắt đầu cho một năm mới với mong muốn an khang thịnh vượng.

Thờ bát nước lã

Với người dân tộc Pà Thẻn ở Hà Giang, trên mỗi bàn thờ tổ tiên, quanh năm đều có một bát nước lã dùng để thờ cúng. Bát nước luôn được đậy kín và không bao giờ để cạn hết nước. Hằng năm cứ đến tháng 6 lại mở nắp ra để cho thêm nước vào bát.

Vào đêm giao thừa, nhà nào cũng đóng kín cửa, cẩn thận cài then, bịt hết những lỗ hở ra ngoài. Trong nhà, gia chủ sẽ hạ bát nước xuống để lau chùi sạch sẽ và thay nước mới để chào đón năm mới đến một cách bí mật trong nhà. Người Pà Thẻn quan niệm, nếu những việc trên bị lộ, cả gia đình sẽ không gặp may mắn...

Ngọc Linh