Cây tầm sét, tầm xoọng - cây nào có độc, cây nào làm thuốc?

Công dụng của củ tầm sét 

Cây tầm sét (Dây tầm sét) là loại dây leo bằng thân quấn, có tên khoa học là Ipomoea mauritiana (tên đồng nghĩa là Ipomoea digitata, Ipomoea paniculata), thuộc họ khoai lang. Ở Trung Quốc, dây tầm sét được gọi là san thủ long.

Hoa tầm sét giống như hoa rau muống nhưng có màu hồng và phiến lá xẻ thùy chân vịt (do đó nó còn có tên là bìm bìm xẻ ngón).

Được biết, rễ củ của cây tầm sét là bộ phận được dùng làm thuốc trong y học cổ truyền nhưng nó có độc. Vì vậy, nó thường chỉ được dùng ngoài da.

Theo công trình Từ điển cây thuốc Việt Nam (tập 2), củ tầm sét đã được dùng từ thế kỷ 14 với công dụng điều trị mụn nhọt (lấy củ giã nát đắp lên).

Đến thời Tây Sơn (vào khoảng thế kỷ 18), dân gian dùng củ tầm sét làm thuốc điều trị đau xương và tê thấp bằng cách giã nát rồi đem chưng với đồng tiện, sau đó để nguội thì dùng xoa bóp ngoài da (chỗ đau nhức).

Hiện nay, ở nước ta, dân gian thường chỉ dùng củ tầm sét để điều trị nhọt làm mủ bằng cách giã nát rồi đắp lên. Ở Trung Quốc, người ta cũng dùng củ giã nát và đắp ngoài da khi bị ung sang, viêm tuyến sữa (ở phụ nữ sau sinh) hoặc bị sưng hạch.

Đối tượng cần tránh: Những người đang yếu mệt và phụ nữ mang thai không nên dùng.

Thông tin thêm

Trên thực tế, có một số trường hợp dân gian vẫn dùng củ tầm sét nấu lấy nước uống (với tác dụng giảm đau và tẩy nhẹ). Tuy nhiên, trong bài viết này sẽ không giới thiệu là vì như đã nói, vị thuốc này có độc nên chúng ta chỉ nên dùng ngoài da theo sự chỉ định của thầy thuốc (với các công dụng mà loại củ này có thể điều trị, nếu có thể thay thế bằng các vị thuốc khác thì chúng ta nên thay thế).

Có nơi dùng và gọi củ tầm sét là cát căn (vì dùng nó với công dụng bồi bổ như cát căn), tuy nhiên, cần phân biệt và làm rõ hai loại này khi sử dụng vì cát căn (củ sắn dây) có nhiều công dụng khác với củ tầm sét.

Cây tầm xoọng – từ cái tên lạ đến bài thuốc quen

Ngoài cây tầm sét thì ở nước ta còn có một loài khác cũng có cái tên khó giải thích, đó là “tầm xoọng“, có tên khoa học là Severinia monophylla, đồng nghĩa: Atalantia buxifolia, Limonia monophylla, Atalantia bilocularis… 

Trên thực tế, nó chính là cây quýt gai mà nhiều người hay trồng làm cảnh, toàn cây đầy gai, trái rất nhỏ, tròn và thuộc loại thân gỗ nhỡ, cao không quá 2m. Ngoài các tên gọi này, cây tầm xoọng (quýt gai) còn được gọi là cây độc lực, cây gai xanh, cây mền tên…

Lá và rễ: Ở nước ta, rễ cây tầm xoọng được nấu lấy nước uống để điều trị tê thấp (bằng cách lấy rễ thái nhỏ, phơi khô rồi nấu lấy nước uống từ 10 – 15g mỗi ngày).

Bên cạnh đó, cả lá và rễ của cây tầm xoọng cũng được dùng điều trị đau lưng gối và viêm khớp xương do phong thấp (sắc uống từ 10 – 15g rễ hoặc lá đã phơi khô, với rễ thì ta có thể phơi nắng còn với lá tầm xoọng thì ta phơi gió cho khô dần).

Quả: Ngoài lá và rễ thì quả cây tầm xoọng cũng được dùng làm thuốc với công dụng điều trị ho. 

Cách dùng: Hái 8 – 16g quả tầm xoọng xanh, đem hấp với đường cho chín rồi nghiền nát và uống.

Theo Caythuoc.org