Chiến lược "ngoại giao vaccine" của Trung Quốc gặp nhiều khó khăn

Khi dịch COVID-19 lan rộng ra khắp thế giới, Trung Quốc gửi các hộp khẩu trang và thiết bị bảo hộ ra nước ngoài. Các mặt hàng này cập bến các quốc gia khác nhau, dán cờ Trung Quốc để ghi nhớ về sự hỗ trợ của Bắc Kinh. 

Ở thời điểm các nước vật lộn với đại dịch, đây là cơ hội vàng để Trung Quốc viết lại câu chuyện xử lý dịch sai lầm giai đoạn đầu và trở thành nhà lãnh đạo toàn cầu. 

Nhưng trái với kỳ vọng, chiến dịch "quan hệ công chúng" của Bắc Kinh thất bại. Truyền thông nước ngoài đồng loạt đăng tải về các lô khẩu trang kém chất lượng, những bộ đồ bảo hộ không đạt chuẩn và các bộ kít với độ chính xác thấp xuất xứ từ Trung Quốc. 

Nhiều nước phải thu hồi các lô khẩu trang kém chất lượng nhập khẩu từ Trung Quốc. (Ảnh: AA)

Những thông tin này phơi bày trên các mặt báo, làm hoen ố hình ảnh mà Trung Quốc cố gắng xây dựng. 

Nhưng giờ đây, khi quá trình thử nghiệm vaccine COVID-19 sắp hoàn thành, Bắc Kinh đang đứng trước cơ hội thứ hai để sửa chữa hình ảnh và định vị lại mình.

Hồi tháng 5/2020, Chủ tịch Tập Cận Bình tuyên bố vaccine do Trung Quốc phát triển sẽ trở thành "hàng hóa" công cộng toàn cầu. Vào tháng 10/2020, quốc gia tỷ dân cũng thông báo tham gia sáng kiến vaccine COVID-10 toàn cầu do WHO dẫn đầu - COVAX. Mỹ không tham gia cơ chế này.

"Không nghì ngờ gì về việc Bắc Kinh đang cố gắng sử dụng nguồn cung vaccine COVID-19 để tăng cường quyền lực mềm của mình. Nhưng rất nhiều điều sẽ phụ thuộc vào việc nó diễn ra như thế nào. Khó có khả năng vaccine do Trung Quốc sản xuất sẽ được cung cấp miễn phí sau khi chúng hoàn thành các thử nghiệm lâm sàng", Giáo sư Steve Tsang từ Viện SOAS Trung Quốc ở London cho biết. 

Bắc Kinh chắc chắn đã rút ra được bài học từ các sai lầm trước đó, nhưng chiến dịch "ngoại giao vacicne" lần này của Trung Quốc không hề đơn giản.

Quyền lực mềm

Trong số 18 loại vaccine đang trong giai đoạn thử nghiệm cuối cùng, 5 loại là của Trung Quốc. Chúng đang được thử nghiệm ở 16 quốc gia. 

Với hầu hết các quốc gia này, họ sẽ được ưu đãi tiếp cận vaccine của Trung Quốc. 

Truyền thông Trung Quốc hồi giữa tháng đưa tin, các nước đã đặt 500 triệu liều vaccine Trung Quốc. Phần lớn trong số này là các nước mà vaccine Trung Quốc đang được thử nghiệm. 

Trung Quốc chuyển sang "ngoại giao vaccine" để gỡ gạc hình ảnh. (Ảnh: Reuters)

Các quốc gia giàu có hiện đã mua gần như tất cả nguồn cung vaccine trong năm tới của hai công ty dẫn đầu về vaccine toàn cầu là Pfizer-BioNTech là Moderna. Đơn cử như Canada, quốc gia này đặt hàng đủ số lượng vaccine để tiêm 5 liều/người. 

Liên minh vaccine nhân dân (PVA) - một cơ quan giám sát vaccine quốc tế ước tính cứ 10 người ở 67 nước đang phát triển thì 9 người có rất ít cơ hội được tiêm phòng vào năm tới. 

Đối với các quốc gia này, vacicne của Trung Quốc là một cứu cánh. 

Trong tháng này, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) và Bahrain trở thành hai nước đầu tiên cấp phép cho vaccine Trung Quốc trước khi kết quả thử nghiệm lâm sàng được công bố. 

Bắc Kinh từng nhiều lần bác bỏ các tuyên bố nói họ sử dụng vaccine như một công cụ tạo ảnh hưởng toàn cầu, đồng thời cam kết sẽ chia sẻ vaccine của mình với thế giới. Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định không khó để thấy các diễn biến phát triển vaccine của Trung Quốc hiện tại phù hợp với mục tiêu đối ngoại của họ như thế nào. 

Tiến sĩ Huang Yanzhong, chuyên gia cao cấp về sức khỏe toàn cầu tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại (New York) cho biết Bắc Kinh đang tìm cách thể hiện hình ảnh một "cường quốc nhân từ" cung cấp quyền tiếp cận vaccine cho các quốc gia nghèo gặp khó trong việc này. 

"Khi bạn nhìn vào những quốc gia mà họ muốn ưu tiên tiếp cận vaccine, tất cả đều là các nước đang phát triển. Hầu như các nước này đều nằm trong Sáng kiến Vành đai, Con đường" và có vai trò quan trọng về mặt chiến lược với Bắc Kinh như Pakistan và Indonesia", ông Huang phân tích. 

Indonesia đã nhận được 1,2 triệu liều vaccine của Sinovac trong tháng này. 1,8 triệu liều khác dự kiến sẽ đến vào tháng tới. 

Thiếu minh bạch

Tình trạng khan hiếm dữ liệu xung quanh các ứng viên vaccine của Trung Quốc gây khá nhiều lo ngại. 

Cả Pfizer và Moderna đều công bố vaccine của họ có hiệu quả khoảng 95%. Nhưng không một ứng viên vaccine nào của Trung Quốc công bố dữ liệu sơ bộ chính thức từ các thử nghiệm giai đoạn ba. 

UAE thông báo dữ liệu thử nghiệm lâm sàng cho thấy một loại vaccine của Trung Quốc phát triển và được thử nghiệm tại nước này đạt hiệu quả 86%. Trong khi đó, Brazil cho biết tỷ lệ này của vacicne Trung Quốc đang được thử nghiệm ở nước họ là trên 50%. 

Các cơ quan y tế Trung Quốc công bố hơn một triệu người nước này đã được tiêm vaccine mà không có bất cứ phản ứng phụ nào. Tuy nhiên khi không có dữ liệu minh bạch về vaccine, Bắc Kinh sẽ khó khơi dậy niềm tin vào những gì mà họ cung cấp. Đặc biệt là khi các vụ bê bối vaccine của Trung Quốc trong quá khứ vẫn còn để lại nhiều dư âm không mấy tích cực. 

"Vaccine do Trung Quốc sản xuất không có danh tiếng tốt ở các nước phát triển và cả ở trong nước. Đây là một số lý do vì sao các quốc gia vẫn nghi ngờ về vaccine Trung Quốc", ông Huang cho biết. 

Không giống như khẩu trang hay bộ kit xét nghiệm, vaccine được tiêm vào cơ thể và sẽ dẫn tới những hậu quả khôn lường nếu chất lượng không được đảm bảo. 

Không có chuyện miễn phí

Ông Lye Liang Fook, thành viên cấp cao của ISEAS - Viện Yusof Ishak ở Singapore lo ngại vaccine của Trung Quốc có thể tạo ra đòn bẩy mạnh trong khu vực. Việc phụ thuộc vào vaccine của Trung Quốc có thể khiến các nước giảm các chỉ trích đối với Bắc Kinh khi có tranh chấp lãnh thổ. 

Theo ông Lye, một số quốc gia ASEAN phần nào ý thức được về những ràng buộc nếu phụ thuộc vào vaccine từ quốc gia đang gia tăng các hành động ngang ngược trên Biển Đông. 

Nhiều nước bắt đầu tìm kiếm các thỏa thuận với nước khác như Nga, Anh, Mỹ...

Thủ tướng Campuchia Hun Sen mới đây khẳng định nước này sẽ chỉ chấp nhận vaccine đã được Tổ chức y tế thế giới (WHO) phê chuẩn và đất nước của ông không phải là "thùng rác" thử vaccine.

Nhà lãnh đạo Campuchia nói thêm rằng Phnom Phenh sẽ đặt hàng lô vaccine COVID-19 đầu tiên thông qua sáng kiến COVAX nhưng ông không chọn vaccine do Trung Quốc sản xuất. 

"Có thể thấy ngay cả những quốc gia dễ hòa hợp với Trung Quốc, họ đang cho thấy họ có ý thức về chính trị", ông Huang nói. 

Theo Huang, điều đáng lo ngại là Bắc Kinh có thể sử dụng nguồn cung vaccine như đòn bẩy để đạt được các mục tiêu địa chính trị của mình trong khu vực hoặc cắt nguồn cung nếu có bất đồng. 

Căng thẳng chính trị giữa Trung Quốc và Canada được cho là lý do khiến Bắc Kinh chặn công ty CanSino Biologics có trụ sở tại Thiên Tân vận chuyển vaccine thử nghiệm của họ tới Canada vài tháng trước. 

Sức ép ganh đua với phương Tây

Các nước trên thế giới đang đẩy mạnh chương trình tiêm chủng vaccine hàng loạt. Anh bắt đầu từ ngày 8/12, Mỹ và Nga nối gót vài ngày sau đó. 

Các quốc gia này cũng đưa ra các con số hứa hẹn về số người sẽ được tiêm vaccine trong vài tháng tới. Điều này đồng nghĩa các nước phương Tây có thể sẽ sớm trở lại trạng thái bình thường trong khi Bắc Kinh vẫn phải duy trì các biện pháp chống dịch nghiêm ngặt. 

Các cơ quan y tế Trung Quốc cho biết nước này có thể sản xuất khoảng 610 triệu liều vaccine trong năm nay và một tỷ liều trong năm 2021. Nhưng 500 triệu liều đang được đặt hàng để xuất ra nước ngoài. 

Giả sử mỗi người cần tiêm hai liều và năng lực sản xuất vaccine của Trung Quốc vẫn giữ nguyên, nước này sẽ không thể cung cấp đủ vaccine cho 70% trong số 1,4 tỷ dân của họ trong năm tới. 

Như vậy, nếu muốn đạt "miễn dịch cộng đồng" nhờ vaccine trước các nước phương Tây, Trung Quốc sẽ buộc phải từ bỏ lời hứa đã đưa ra với các nước đang phát triển. 

"Khi bạn không cung cấp đủ lượng vaccine như đã hứa, điều đó sẽ làm hoen ố hình ảnh của Bắc Kinh. Đó là một tình thế khó xử mà tôi nghĩ các nhà lãnh đạo Trung Quốc sẽ phải đối mặt trong tương lai gần", ông Huang nói. 

Chưa kể, chính quyền sắp tới của Biden có thể gây những ảnh hưởng nhất tới Bắc Kinh nếu họ cũng đi theo chính sách "ngoại giao vaccine", dành một phần vaccine cho các nước đang phát triển. 

 Theo VTCNews