Vì sao cần ưu tiên đầu tư cho sức khỏe bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ em?

Tác động cứu sống

Mọi bà mẹ và trẻ em đều xứng đáng có cơ hội sống một cuộc sống khỏe mạnh. Thế nhưng, hàng triệu người đang gặp khó khăn vì không tiếp cận được dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Ví dụ, khi Diana chuyển dạ sớm ở Bungoma, Kenya, cô đã tìm đến trung tâm y tế địa phương. Nhận thấy tình trạng cần chăm sóc chuyên sâu, các nhân viên y tế đã chuyển cô đến một bệnh viện có khoa dành riêng cho trẻ sinh non – được Save the Children hỗ trợ. Bé Blessings của cô chào đời nặng chỉ 1kg. Các nữ hộ sinh, y tá và nhân viên y tế đã hướng dẫn Diana thực hiện phương pháp Kangaroo Mother Care – một phương pháp khoa học giúp ổn định và tăng cường sức khỏe cho trẻ sinh non thông qua tiếp xúc da kề da. “Họ đã động viên và tiếp thêm hy vọng cho tôi”, Diana chia sẻ.

(Ảnh minh họa)

Với sự hỗ trợ đó, cô đã học cách chăm sóc con mình, giúp Blessings nhận được sự ấm áp và quan tâm cần thiết để khỏe mạnh hơn. Nhờ đội ngũ y tế tận tâm, cả mẹ và bé đã có khởi đầu khỏe mạnh. Tuy nhiên, sinh non, chấn thương khi sinh và dị tật bẩm sinh là những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ sơ sinh và có thể dẫn đến khuyết tật. Để cải thiện kết quả, Save the Children đang hỗ trợ việc phát hiện sớm thông qua sàng lọc sơ sinh.

WHO đã chọn sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh là chủ đề của Ngày Sức khỏe Thế giới 2025 và khởi động chiến dịch kéo dài một năm mang tên “Khởi đầu khỏe mạnh, Tương lai hy vọng” (Healthy Beginnings, Hopeful Futures) để tạo động lực, cùng với Mạng lưới Lãnh đạo Toàn cầu vì Sức khỏe Phụ nữ, Trẻ em và Vị thành niên (The Global Leaders Network for Women, Children, and Adolescent Health) – một mạng lưới gồm 9 nguyên thủ quốc gia kêu gọi tăng cường cam kết chính trị.

Khủng hoảng toàn cầu

Các con số thật đáng báo động. Theo báo cáo IGME 2024 mới nhất và xu hướng tử vong mẹ:

- Riêng trong năm 2023, có 4,8 triệu trẻ em dưới 5 tuổi tử vong, gần một nửa trong số đó là trong tháng đầu đời. Thêm 1,9 triệu trẻ bị thai chết lưu.

Tỷ lệ tử vong toàn cầu và số ca tử vong theo nhóm tuổi, giai đoạn 1990–2023 (Nguồn: United Nations Inter-agency Group for Child Mortality Estimation (UN IGME), 2025)

- Dù đã có tiến bộ đáng kể (giảm 40% từ 2000 đến 2023), tử vong mẹ vẫn ở mức cao: Mỗi năm có 260.000 phụ nữ tử vong vì biến chứng thai sản.

- Khu vực cận Sahara ở châu Phi chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, chiếm 70% ca tử vong mẹ và 56% ca tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi, dù chỉ chiếm 30% số ca sinh sống và 28% dân số trẻ em dưới 5 tuổi.

Dù đối mặt nhiều thách thức, vẫn có hy vọng. Các chính phủ và nhà tài trợ đã đưa ra cam kết mới nhằm giảm tử vong mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ em. Tại Đại hội đồng Y tế Thế giới 2024, các nhà lãnh đạo đã thông qua một nghị quyết lịch sử nhằm giải quyết tình trạng này. Các sáng kiến toàn cầu như Every Woman Every Newborn Everywhere và Child Survival Action tập trung nâng cao chất lượng và công bằng trong chăm sóc y tế tại các khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Tuy nhiên, thay đổi thực sự đòi hỏi trách nhiệm giải trình rõ ràng hơn, đầu tư nhiều hơn và ý chí chính trị mạnh mẽ hơn.

Thách thức mới: Khí hậu và xung đột

Hệ thống y tế ở nhiều quốc gia thu nhập thấp đang chịu áp lực ngày càng lớn bởi chiến tranh, biến đổi khí hậu và đại dịch. Trong các khu vực xung đột, dịch vụ y tế bị gián đoạn, cơ sở hạ tầng bị phá hủy và nhân viên y tế phải di dời – tất cả gây cản trở nghiêm trọng cho việc tiếp cận chăm sóc bà mẹ và trẻ sơ sinh.

Tại trại tị nạn lớn nhất thế giới – Cox’s Bazar – Save the Children đang cung cấp các dịch vụ khẩn cấp cho trẻ em (đặc biệt là điều trị suy dinh dưỡng), chăm sóc tiền sản và hậu sản, tư vấn dinh dưỡng mẹ và hỗ trợ tâm lý – xã hội cho các bà mẹ người Rohingya. Tại Gaza – giữa chiến sự, một khoa sản của Save the Children vừa đón chào em bé đầu tiên chào đời, cho thấy nhu cầu chăm sóc sức khỏe bà mẹ là vô cùng cấp thiết, kể cả trong khủng hoảng.

Bé Lana là em bé đầu tiên chào đời tại khu hộ sinh mới của Tổ chức Save the Children ở Gaza (Nguồn: Emergency Health Unit Proposal - Save the Children)

Khoảng trống tài chính

Vượt lên trên mọi thách thức, sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh vẫn đang bị thiếu hụt nghiêm trọng về tài chính, và việc cắt giảm viện trợ gần đây khiến tình hình vốn đã tồi tệ lại càng trầm trọng hơn. Từ 2009 đến 2019, việc cắt giảm viện trợ khiến tỷ lệ tử vong ở trẻ em tăng 3,6% và tử vong mẹ tăng 6,4%. Những xu hướng tương tự đang tiếp diễn vì các đợt cắt giảm tài trợ chưa từng có trong lĩnh vực sức khỏe bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ em.

Các khoảng trống tài chính hiện nay có thể buộc chúng ta phải đóng cửa các chương trình cứu sống trẻ em. Nếu không có thêm nguồn tài trợ, Save the Children ước tính sẽ có 106.000 ca sinh trên toàn cầu diễn ra mà không có sự hỗ trợ của cán bộ y tế chuyên môn – góp phần làm gia tăng tử vong ở mẹ và trẻ sơ sinh. Trong vòng 3 tháng tới, 32.500 phụ nữ và trẻ sơ sinh sẽ mất quyền tiếp cận dịch vụ tiền sản, sinh đẻ và hậu sản.

Cùng với chính phủ và các đối tác, UNICEF đang hỗ trợ củng cố hệ thống y tế cộng đồng để cung cấp dịch vụ chăm sóc toàn diện đến các vùng sâu vùng xa và hỗ trợ khẩn cấp cho bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ em trong khủng hoảng nhân đạo. Tuy nhiên, công việc quan trọng này đang bị đe dọa bởi cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu.

Cuộc khủng hoảng tài chính đang để lại hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe trẻ em. Ví dụ, tại Uganda, ở 15 quận, hơn 11.000 nhân viên y tế cộng đồng không thể tiếp tục cung cấp dịch vụ thiết yếu cho hơn 900.000 trẻ em, khiến các em có nguy cơ tử vong vì những bệnh có thể điều trị được như viêm phổi, tiêu chảy và sốt rét. Tình hình còn tồi tệ hơn khi 7.500 nhân viên y tế dự kiến được đào tạo từ nay đến giữa năm 2025 ở 19 quận, để mở rộng phạm vi chăm sóc cho gần một triệu trẻ em, nhưng việc cắt giảm ngân sách khiến các khóa đào tạo này bị tạm dừng, đồng nghĩa với việc ít trẻ em được chăm sóc hơn.

Các quốc gia thu nhập thấp và trung bình (LMICs) đang đối mặt với thách thức lớn – nợ công vượt quá 60% GDP khiến ngân sách bị dồn vào trả nợ thay vì đầu tư cho y tế. Điều này khiến các nước khó đạt được tỷ lệ phân bổ 1–2% GDP cho y tế cơ bản. Nhiều nước châu Phi vẫn chưa đạt cam kết dành 15% ngân sách quốc gia cho y tế, như trong Tuyên bố Abuja 2001. Hệ quả là người dân phải tự trả tiền cho dịch vụ y tế – càng khiến phụ nữ và trẻ em khó tiếp cận hơn.

Đây là một ưu tiên vận động rõ ràng – được thể hiện qua các Kế hoạch Hành động Vận động Chung của PMNCH tại 10 quốc gia châu Phi, trong đó hầu hết đều ưu tiên phân bổ và giải ngân ngân sách đúng hạn cho sức khỏe phụ nữ, trẻ em và vị thành niên.

Các nhà hoạch định chính sách cần làm gì

Để bảo vệ bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ em, chúng ta cần tập trung mạnh mẽ hơn vào tài trợ và khả năng tiếp cận dịch vụ y tế. Save the Children, UNICEF và PMNCH kêu gọi các nhà lãnh đạo và nhà hoạch định chính sách toàn cầu:

- Phân bổ 1–2% GDP cho y tế cơ bản và tăng đầu tư vào sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh thông qua cải cách thuế, giảm nợ và mở rộng bảo hiểm y tế.

- Bảo vệ và tăng tài trợ cho các sáng kiến chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ em, bao gồm Gavi, GFF và Quỹ Toàn cầu và đảm bảo phối hợp tốt hơn, sử dụng hiệu quả nguồn lực phù hợp với ưu tiên y tế quốc gia.

- Xóa bỏ phí dịch vụ y tế đối với bà mẹ và trẻ sơ sinh.

- Tuyển dụng, đào tạo và giữ chân cán bộ y tế, đặc biệt là nữ hộ sinh, y tá và nhân viên y tế cộng đồng với mức lương xứng đáng, cơ hội phát triển nghề nghiệp và trang thiết bị bảo hộ.

- Tích hợp sức khỏe bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ em vào kế hoạch thích ứng khí hậu quốc gia và đảm bảo cơ sở y tế đủ năng lực ứng phó với các khủng hoảng do khí hậu và xung đột gây ra.

- Đầu tư vào nghiên cứu và bằng chứng để cứu sống bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ em.

Trách nhiệm chung

Mỗi bà mẹ và mỗi đứa trẻ đều xứng đáng có cơ hội được sống và phát triển toàn diện. Chúng ta cần làm mới cam kết trong việc củng cố hệ thống y tế, hỗ trợ cán bộ y tế và đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau. Đầu tư vào sức khỏe bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ em không chỉ là điều đúng đắn – mà còn là một khoản đầu tư khôn ngoan cho tương lai của sức khỏe và phát triển toàn cầu.

Theo PMNCH