Việt Nam chia sẻ kinh nghiệm thiết lập cơ chế tài chính bền vững phòng, chống tác hại thuốc lá tại diễn đàn toàn cầu

Hội nghị Thế giới về Kiểm soát Thuốc lá năm 2025 diễn ra từ ngày 23 đến 25/6, quy tụ hàng trăm đại biểu đến từ chính phủ các nước, tổ chức y tế, viện nghiên cứu và xã hội dân sự toàn cầu. Sự kiện do Liên minh Quốc tế Chống Lao và Bệnh Phổi (The Union) tổ chức, với sự hỗ trợ của WHO, Chính phủ Ireland và Quỹ Bloomberg Philanthropies.

Trong bối cảnh nhiều quốc gia đang phải đối mặt với áp lực cắt giảm ngân sách y tế công và sự mở rộng của ngành công nghiệp thuốc lá, hội nghị năm nay nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết xây dựng nguồn tài chính nội địa bền vững để triển khai hiệu quả Công ước Khung về Kiểm soát Thuốc lá (FCTC) của WHO.

Hội nghị Thế giới về Kiểm soát Thuốc lá năm 2025 đang diễn ra tại Dublin (Ireland)

Tại phiên thảo luận chuyên đề về tài chính bền vững, Việt Nam đã được mời chia sẻ kinh nghiệm điển hình. Đại diện là bà Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá – đã trình bày mô hình tài chính của Việt Nam trong lĩnh vực này.

Theo bà Hải, thành công của Việt Nam bắt nguồn từ sự cam kết chính trị mạnh mẽ của Đảng, Quốc hội và Chính phủ đối với công tác bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Từ năm 2013, Việt Nam đã ban hành Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá và thành lập Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá. Quỹ này được tài trợ từ nguồn đóng góp bắt buộc của các doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu sản phẩm thuốc lá.

Mô hình quản lý của Quỹ được đánh giá cao nhờ cơ chế đa ngành, minh bạch, dựa trên bằng chứng. Bộ Y tế giữ vai trò chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan, vận hành Quỹ theo nguyên tắc phân bổ kinh phí dựa trên kết quả đầu ra. Quá trình lựa chọn, lập kế hoạch, giám sát và đánh giá đều công khai, khoa học, giúp nâng cao hiệu quả và tính bền vững của các chương trình.

Việt Nam đã ghi nhận nhiều kết quả tích cực: Tỷ lệ hút thuốc ở người trưởng thành giảm từ 23,8% (năm 2010) xuống còn 20,8% (năm 2021); tỷ lệ tiếp xúc với khói thuốc thụ động giảm từ 73,1% xuống còn 45,6%. Đặc biệt, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 173/2024/QH15, chính thức cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các sản phẩm gây nghiện mới từ năm 2025.

Song song đó, Quốc hội cũng đã thông qua Luật sửa đổi thuế tiêu thụ đặc biệt vào tháng 6/2025, thiết lập hệ thống thuế hỗn hợp và xây dựng lộ trình tăng thuế thuốc lá đến năm 2031 – một bước đi then chốt để kiểm soát tiêu dùng sản phẩm thuốc lá thông qua công cụ giá.

Ghi nhận những đóng góp nổi bật của Việt Nam trong kiểm soát thuốc lá, WHO đã trao tặng Bộ Y tế Việt Nam Giải thưởng Ngày Thế giới Không Thuốc lá 2025.

Tại hội nghị, WHO cùng các đối tác tiếp tục kêu gọi các nước tăng cường đầu tư tài chính trong nước. Dù chi phí cho các chương trình kiểm soát thuốc lá không lớn, hiệu quả mang lại về sức khỏe và kinh tế lại rất rõ rệt. Năm 2017, trung bình chỉ 0,01 USD/người được chi cho kiểm soát thuốc lá tại các nước thu nhập trung bình, và chỉ 0,0048 USD/người tại các nước thu nhập thấp.

Các chuyên gia nhận định, việc xây dựng cơ chế tài chính quốc gia bền vững không chỉ là điều kiện để duy trì các chương trình kiểm soát thuốc lá, mà còn là chiến lược y tế – kinh tế hiệu quả, góp phần giảm gánh nặng bệnh tật và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Thanh Trường