Làng khoa bảng: "Từ Liêm tứ quý, nhất Mỗ, nhì La, thứ ba Canh Cót"

Dưới thời phong kiến, trong 21 làng khoa bảng tiêu biểu của cả nước, tức những làng có hơn mười người đỗ đại khoa (từ phó bảng trở lên) thì Hà Nội có đến 6 làng. Đó là các làng: Đông Ngạc, Tả Thanh Oai, Hạ Yên Quyết (Từ Liêm), Nguyệt Áng (Thanh Trì), Phú Thị (Gia Lâm), Thượng Yên Quyết. Nếu tính thêm cả một số làng có số người đỗ đạt ít hơn (từ 7 tiến sĩ trở lên) như Hà Lỗ (Đông Anh), Bát Tràng (Gia Lâm), các làng: Du Lâm, Vân Điềm đều thuộc huyện Đông Anh, làng Tây Mỗ (huyện Từ Liêm) thì cả Hà Nội có 11 làng khoa bảng với 112 người đỗ, trong đó có 1 trạng nguyên, 1 bảng nhãn, 1 thám hoa, 17 hoàng giáp, 88 đệ tam giáp tiến sĩ và 4 phó bảng. Ngoài ra, các làng khoa bảng còn có một số lượng đông đảo người đỗ trung khoa (hương cống, cử nhân).

(Ảnh: Tư liệu)

TS. Bùi Xuân Đính cho biết: Nói đến truyền thống học hành thành đạt của huyện Từ Liêm cũ, dân gian đã có câu: "Từ Liêm tứ quý, nhất Mỗ, nhì La, thứ ba Canh Cót" hay: "Từ Liêm tứ danh hương, Mỗ - La - Canh - Cót". Mỗ trong câu ngạn ngữ này bao gồm cả hai làng Tây Mỗ và Đại Mỗ, vì làng Tây Mỗ có nhiều người đỗ đạt hơn, còn Đại Mỗ chỉ nổi danh với "Tam vị đại vương" tức 3 bố con - ông cháu vị Thám hoa Tể tướng Nguyễn Quý Đức.

Làng Tây Mỗ có 7 vị tiến sĩ là: Nguyễn Am (đỗ năm 1453), Hoàng Thiệu, (1475); Nghiêm Hoàng Đạt (Bảng nhãn, 1583), Nguyễn Đương Bao (1673), Nghiêm Bá Đĩnh, 1733), Đỗ Huy Điển (Phó bảng, 1875) và Nghiêm Xuân Quảng (1895). Trong 7 tiến sĩ thì Nguyễn Am là một trong 2 Tiến sĩ trẻ nhất của Thăng Long – Hà Nội (đều đỗ năm 18 tuổi), Hoàng Thiệu (1443 - ?) làm quan đến Hình bộ Thượng thư, Nguyễn Đương Bao (1647 -1727) làm Thượng thư bộ Lễ, Bồi tụng, tước Thọ Quận công, được cử đi sứ. Nghiêm Bá Đĩnh (1683-1755) cũng từng đi sang sứ nhà Thanh, giỏi thơ, phú, mượn thơ, phú để ngợi ca đạo đức thanh khiết, những người biết giữ trọng trách làm quan, phụng sự vương triều và nhân dân, những kẻ sĩ có học, đậu đạt, làm quan trong sạch. Ngoài 7 tiến sĩ, Tây Mỗ còn có 29 vị hương cống thời Lê và 14 cử nhân thời Nguyễn, tập trung ở các họ Nghiêm Bá, Trần Đăng. Truyền thống khoa bảng của người làng Mỗ có được là do làng nằm trong vùng đất có bề dày truyền thống Nho học của huyện Từ Liêm (nay là quận Nam Từ Liêm). Làng nằm sát kinh đô Thăng Long, trên một vị trí giao thông rất thuận lợi cho giao lưu, buôn bán, làm nghề thủ công (dệt), tạo ra nguồn thu ổn định để các gia đình nuôi con em ăn học. Tây Mỗ có chế độ khuyến học được hình thành từ lâu đời.

Bản hương ước của lập năm Chiêu Thống nguyên niên (1787) đề ra các quy định khuyến học:

- Người nào đỗ Tiến sĩ, làng làm lễ dùng cỗ thịt trâu, xôi, trà, rượu và 20 quan tiền kính biếu.

- Người thi Hội lần đầu trúng Tam trường, kính biếu cỗ xôi lợn, rượu và 3 quan cổ tiền.

- Người đỗ Hương cống biếu cỗ xôi gà, rượu, 2 quan cổ tiền; thi Hương trúng Tam trường kính biếu cỗ xôi gà, rượu và 1 quan 2 mạch.

Sau này, thời Pháp thuộc, làng trích một mẫu ruộng làm ruộng giải điền để thưởng cho người nào đỗ Tiến sĩ các khoa về tân học, được hưởng hoa lợi một năm; nếu nhiều người đỗ thì ai nhiều tuổi được hưởng năm trước; ít tuổi hưởng năm sau. Trong dịp lễ hội, người đỗ Tiến sĩ được ngồi chiếu nhất (chiếu trên) gian giữa đại bái, nếu không có Tiến sĩ thì giành cho quan hàm nhất phẩm.

12 người đại diện phường Tây Mỗ, Phú Thứ, Miêu Nha tham dự diễu hành Làng khoa bảng 

Vừa qua vào sáng ngày (6/10), chương trình “Ngày hội Văn hóa vì hòa bình” chào mừng kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2024), kỷ niệm 25 năm Hà Nội đón nhận danh hiệu “Thành phố Vì hòa bình” của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) diễn ra tại Hà Nội. Chương trình do Thành ủy, HĐND, UBND thành phố Hà Nội chỉ đạo, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tổ chức tại khu vực Tượng đài vua Lý Thái Tổ và các sân khấu phụ tại Vườn hoa đền Bà Kiệu, Quảng trường Đông Kinh - Nghĩa Thục, Nhà hát nghệ thuật đương đại Việt Nam, ngã tư Lê Thái Tổ - Bà Triệu - Tràng Thi - Hàng Khay với khoảng 10.000 người tham gia. Trong đó, có khoảng 700 đại biểu khách mời trong nước và quốc tế; 9.000 người tham gia diễu hành và trình diễn - gồm nghệ nhân và nhân dân của 30 quận, huyện, thị xã; các nghệ sĩ, diễn viên, nhạc công và các tầng lớp Dhân dân, bạn bè quốc tế.

Đặc biệt dịp này, UBND quận Nam Từ Liêm chủ trì đã cử 12 người đại diện phường Tây Mỗ, Phú Thứ, Miêu Nha tham dự diễu hành Làng khoa bảng.

“Đây là dịp chúng tôi có thể nhớ lại cội nguồn của dân tộc, chúng tôi cảm thấy rất vinh dự và tự hào khi là đại diện cho 3 phường Tây Mỗ, Phú Thứ, Miêu Nha tham dự diễu hành Làng khoa bảng chào mừng kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô”, ông Đỗ Như Quyết (ở phường Phú Thứ), ông Nguyễn Đăng Quang (ở phường Phú Thứ), Nghiêm Xuân Lời (ở phường Tây Mỗ) chia sẻ.

Cũng nhân dịp này, ông Đình Ích (phường Tây Mỗ, Nam Từ Liêm, Hà Nội) đã viết 1 bài thơ:

Làng khoa bảng 

Hà Nội đây Thủ đô ta đó

Bảy mươi năm vượt khó đi lên

Quân dân nuôi chí vững bền

Vượt qua gian khổ viết nên sử vàng 

*

Du khách đến ngỡ ngàng thán phục

Quanh hồ gươm vang khúc quân ca

Tùng tùng trống hội vang xa

Từng đoàn hành lễ gần xa kéo về 

*

Đoàn hành lễ mỗi quê một kiểu

Mỗi làng nghề đại biểu tham gia

Rất vui đại biểu làng ta

Rước biển khoa bảng quê nhà mừng vui

Truyền thống khuyến học, hiếu học của người Tây Mỗ vẫn được phát huy

Ngày nay, truyền thống khuyến học, hiếu học của người Tây Mỗ vẫn được phát huy. Các dòng họ có truyền thống khoa bảng Nguyễn Đăng (Đương), Nghiêm Xuân, việc học tập của con cháu vẫn được chú trọng.

 Nguyễn Trang (tổng hợp)