Ngày Thế giới phòng chống bệnh Chagas 14/4/2025: Bệnh Chagas – Mối đe dọa sức khỏe toàn cầu đang bị bỏ quên

Bệnh Chagas, hay còn gọi là nhiễm trùng do ký sinh trùng Trypanosoma cruzi, là một căn bệnh truyền nhiễm nghiêm trọng, có thể dẫn đến tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Ban đầu xuất hiện chủ yếu tại khu vực Mỹ Latinh, bệnh đang có xu hướng lan rộng ra nhiều khu vực khác trên thế giới do di cư và toàn cầu hóa.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện có khoảng 7 triệu người đang sống chung với bệnh Chagas trên toàn cầu, trong đó phần lớn tập trung tại các nước Mỹ Latinh. Mỗi năm, bệnh cướp đi sinh mạng của hơn 10.000 người và khiến hơn 100 triệu người khác có nguy cơ phơi nhiễm.

Chủ đề Ngày Thế giới phòng chống bệnh Chagas 2025

Chủ đề của Ngày Thế giới phòng chống bệnh Chagas năm 2025 là “Phòng ngừa, Kiểm soát, Chăm sóc: Vai trò của mọi người trong bệnh Chagas” (Prevent, Control, Care: Everyone’s role in Chagas disease). Thông điệp này nhấn mạnh rằng phòng bệnh, phát hiện sớm và tiếp cận điều trị kịp thời là những yếu tố then chốt trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Việc phát hiện sớm là đặc biệt quan trọng vì bệnh có thể được điều trị hiệu quả nếu can thiệp ngay sau khi nhiễm. Trong trường hợp không được chẩn đoán sớm, bệnh có thể chuyển sang giai đoạn mãn tính, gây tổn thương tim, hệ tiêu hóa và hệ thần kinh, đòi hỏi chăm sóc y tế suốt đời.

Đường lây truyền và triệu chứng

Bệnh Chagas chủ yếu lây truyền qua phân của bọ xít hút máu. Loài côn trùng này thường cắn vào ban đêm, sau đó bài tiết phân chứa ký sinh trùng gần vết cắn. Khi người bệnh gãi, ký sinh trùng có thể xâm nhập qua da hoặc niêm mạc. Ngoài ra, bệnh còn có thể lây qua thực phẩm bị nhiễm bẩn, truyền máu, ghép tạng, từ mẹ sang con trong thai kỳ hoặc trong quá trình sinh nở. Ở các khu vực ngoài Mỹ Latinh, lây truyền chủ yếu xảy ra qua các hình thức không qua vector như truyền máu hoặc ghép tạng.

Bệnh diễn tiến qua hai giai đoạn: Cấp tính và mãn tính. Giai đoạn cấp tính thường kéo dài khoảng hai tháng, có thể không có triệu chứng hoặc chỉ biểu hiện nhẹ như sốt, mệt mỏi, đau đầu, viêm tim nhẹ. Một số dấu hiệu đặc trưng có thể xuất hiện như sưng da tại chỗ cắn hoặc sưng mí mắt một bên.

Ở giai đoạn mãn tính, ký sinh trùng tiếp tục ẩn náu trong các cơ quan nội tạng, đặc biệt là tim và hệ tiêu hóa. Người bệnh có thể không có triệu chứng trong nhiều năm, nhưng vẫn có nguy cơ cao phát triển các biến chứng nghiêm trọng như loạn nhịp tim, suy tim, phình thực quản hoặc đại tràng. Tỷ lệ tử vong trong vòng 10 năm dao động từ 9% đến 85% tùy thuộc vào mức độ tổn thương tim.

Điều trị và phòng ngừa

Việc điều trị đạt hiệu quả cao nhất nếu được thực hiện trong giai đoạn sớm hoặc khi bệnh tái kích hoạt do suy giảm miễn dịch. Hai loại thuốc chính hiện nay là benznidazole và nifurtimox – đều được WHO tài trợ miễn phí cho các nước có nhu cầu. Trong đó, benznidazole là thuốc được ưu tiên sử dụng, trong khi nifurtimox không phù hợp với bệnh nhân có vấn đề thần kinh hoặc tâm thần.

Ở giai đoạn muộn, việc điều trị chủ yếu mang tính hỗ trợ, kiểm soát triệu chứng và trong một số trường hợp cần đến can thiệp phẫu thuật.

Hiện chưa có vắc-xin phòng bệnh Chagas. Các biện pháp phòng ngừa hiệu quả bao gồm: Kiểm soát vector bằng cách phun thuốc diệt côn trùng và cải tạo nơi ở; đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm; sử dụng màn ngủ để tránh bị cắn vào ban đêm; xét nghiệm máu và tạng hiến; sàng lọc phụ nữ mang thai để phát hiện và điều trị sớm cho trẻ sơ sinh. Ở một số khu vực, kỹ thuật viên xét nghiệm sốt rét cũng được đào tạo để phát hiện bệnh Chagas qua kính hiển vi.

Thông điệp hành động

Tổ chức Y tế Thế giới kêu gọi cộng đồng quốc tế, các cơ quan y tế và xã hội dân sự cùng chung tay nâng cao nhận thức về bệnh Chagas, thúc đẩy phát hiện sớm, hỗ trợ điều trị và xóa bỏ kỳ thị với người bệnh.

Việc chậm trễ trong chẩn đoán không chỉ làm giảm cơ hội chữa khỏi mà còn tạo ra gánh nặng y tế và kinh tế lâu dài. Trong bối cảnh bệnh đang vượt ra khỏi biên giới truyền thống, việc coi bệnh Chagas là vấn đề y tế toàn cầu là điều cần thiết.

Theo WHO