Tác dụng phụ của vaccine là gì?

"Tại sao lại có những tác dụng phụ đa dạng như vậy (tê liệt, rối loạn kinh nguyệt, viêm cơ tim,...) đối với vaccine RNA? Tôi không hiểu làm thế nào mà công nghệ không sử dụng virus này lại có thể xảy ra nhiều hiện tượng khác nhau ở một số vị trí trên cơ thể”, Séverine, từ Douarnenez (Finistère) hỏi.

Tại Pháp, tổng cộng ít hơn 80.000 trường hợp có tác dụng phụ - đối với hơn 80 triệu mũi tiêm - đã được Cơ quan An toàn Thuốc Quốc gia (ANSM) ghi nhận tính đến ngày 19/8, theo cập nhật mới nhất về giám sát vaccine chống lại COVID-19 .

Một hiện tượng gây lo ngại, ngay cả khi không có gì bất thường. "Bạn chỉ cần nhìn vào bất kỳ tờ rơi trong hộp thuốc nào, và bạn sẽ thấy rằng, bên trong, có những tác dụng phụ rất đa dạng", bắt đầu bằng quan sát của Giáo sư Antoine Pariente, người đứng đầu Trung tâm Cảnh giác Dược khu vực (CRPV) từ Bordeaux - Pháp nói với CRPV của Marseille, để giám sát vaccine Comirnaty từ Pfizer-BioNTech -, cho Ouest-France.

Theo ANSM, phần lớn các tác dụng phụ liên quan đến vaccine cũng "không nghiêm trọng": chúng chủ yếu là đau đầu, đau ở cánh tay hoặc mệt mỏi, có thể biến mất trong vài ngày. Đây đều là những phản ứng đã được mong đợi. “Nếu bạn nhìn vào các thử nghiệm lâm sàng, bạn đã bị suy nhược, sốt, nhức đầu, đau khớp… Những tác dụng phụ này đã được báo cáo ngay lập tức vì chúng rất phổ biến và có thể thấy ngay lập tức”, Giáo sư Pariente nhận xét.

Liên quan đến phản ứng viêm

Những hiệu ứng này trên thực tế là “cổ điển”, nhấn mạnh của nhà miễn dịch học Frédérique Altare - Giám đốc nghiên cứu tại Inserm, trong một cuộc phỏng vấn. Chúng không khác gì so với những gì được thấy với các loại vaccine khác… Và điều này không có gì đáng ngạc nhiên: “Các tác dụng phụ từ nhẹ đến trung bình, chẳng hạn như sốt nhẹ hoặc đau cơ, là bình thường và không nên báo động: đây là những dấu hiệu cho thấy hệ thống miễn dịch của cơ thể được phản ứng với vaccine, và đang chuẩn bị để chống lại virus”, chỉ ra tại website của Tổ chức y tế thế giới (WHO).

Trang web của WHO giải thích cho đến nay, hầu hết các loại vaccine đều chứa "các yếu tố làm suy yếu hoặc không hoạt động" (được gọi là kháng nguyên) của mầm bệnh, có khả năng kích hoạt phản ứng miễn dịch trong cơ thể.

Các tác dụng phụ phổ biến nhất liên quan đến phản ứng viêm xảy ra khi kháng nguyên này gặp cơ thể: hệ thống miễn dịch "tăng lưu lượng máu để nhiều tế bào miễn dịch có thể lưu thông hơn, và nó làm tăng nhiệt độ của cơ thể bạn để tiêu diệt virus”, trang web của WHO cho biết. Phản ứng này gây ra sốt, hoặc đau nhức cơ thể, đây là những dấu hiệu cho thấy cơ thể đang tự bảo vệ mình.

Trong một bài báo được công bố trên The Conversation, Veenu Manoharan - Giảng viên trong miễn dịch học tại Đại học Cardiff (xứ Wales), cũng chỉ ra rằng tác dụng phụ không cảm thấy sau khi tiêm vaccine không có nghĩa là nhất thiết rằng người ta không được bảo vệ: trong một số nghiên cứu, cô viết, “Mặc dù nó chức năng thông thường, phản ứng viêm không đạt đến mức có thể gây ra tác dụng phụ đáng kể. Trong mọi trường hợp, khả năng miễn dịch chống lại virus được thiết lập” .

Thứ hai, là một phần của giai đoạn được gọi là “thích ứng” của phản ứng miễn dịch, vaccine gây ra sự hình thành các kháng thể và tế bào nhớ cụ thể, tạo ra các kháng thể này. Các tế bào nhớ có tuổi thọ cao, do đó nếu sinh vật một lần nữa tiếp xúc với mầm bệnh mà vaccine nhắm mục tiêu, nó sẽ có khả năng tự bảo vệ mình nhanh chóng và hiệu quả hơn rất nhiều so với lần đầu gặp gỡ.

Vaccine MRNA - Kích hoạt phản ứng miễn dịch mạnh mẽ

Không giống như vaccine virus giảm độc lực hoặc bất hoạt, vaccine ARN thông tin (hoặc mRNA) không chứa tác nhân lây nhiễm, mà là các phân tử - mRNA nổi tiếng - chịu trách nhiệm truyền các chỉ dẫn cần thiết cho tế bào của chúng ta trong quá trình sản xuất protein. Trong trường hợp này, mRNA có trong vaccine sử dụng công nghệ này (từ Pfizer-BioNTech và Moderna) được dịch thành các protein Spike, các protein virus đặc hiệu cho SARS-CoV-2, cho phép nó lây nhiễm sang các tế bào của con người.

Nói cách khác, "chúng tôi đưa ra một thông báo cho sinh vật, để nó tự xây dựng một protein nằm trên bề mặt của virus, để nó quản lý mọi thứ bằng phần thông tin đơn giản này", Antoine Pariente tóm tắt.

Vì tế bào chỉ tạo ra một phần của virus chứ không phải toàn bộ virus nên không có nguy cơ lây nhiễm. Nhưng protein Spike tổng hợp đủ để kích hoạt phản ứng miễn dịch, điều này giải thích các tác dụng phụ thường gặp nhất (đau đầu, đau nhức cơ thể, sốt,...). Do đó, đối với vaccine có virus giảm độc lực hoặc bất hoạt cũng vậy.

Giám sát nghiêm ngặt tác dụng phụ của vaccine

Dưới đây là các hiệu ứng phổ biến nhất. Nhưng phần còn lại? Làm thế nào để giải thích các biểu hiện hiếm hơn, chẳng hạn như tê liệt, rối loạn kinh nguyệt và viêm cơ tim? Giáo sư Pariente nhớ lại rằng tất cả không thuộc cùng một loại, và chúng ta phải bắt đầu bằng cách phân biệt giữa các biểu hiện quan sát được và các tác dụng phụ thực sự do vaccine gây ra. Nghĩa là tất cả những biểu hiện không mong muốn, và người ta thắc mắc về vai trò có thể có của vaccine. “Có vô số biểu hiện khác nhau, nhưng trong số đó, chỉ có một phần nhỏ tương ứng với tác dụng thực sự của vaccine” .

Những biểu hiện này ngày càng nhiều và đa dạng hơn khi việc giám sát căng thẳng. Tuy nhiên, "Trong lịch sử không có loại vaccine nào mà chúng tôi đã thực hiện một nỗ lực giám sát đáng kể như vậy khi nó được đưa ra thị trường", người phụ trách CRPV của Bordeaux nhấn mạnh.

Trên toàn thế giới, các cơ quan y tế đang theo dõi các tác dụng phụ của vaccine. Ở Pháp, ANSM đảm bảo vai trò này, với "sự chú ý đến biểu hiện nhỏ nhất đã xảy ra ở những người đã được tiêm chủng", Giáo sư Pariente đảm bảo.

Một số tác dụng phụ nghiêm trọng do vaccine gây ra

Nhưng không phải tất cả các sự kiện được báo cáo đều liên quan đến tiêm chủng. Cho đến nay, chỉ có một số được cho là “chắc chắn và dứt khoát”. Đối với vaccine adenovirus (đặc biệt đối với vaccine của AstraZeneca), những vaccine này bao gồm các loại tác dụng phụ hiếm gặp kèm giảm tiểu cầu. Antoine Pariente nhớ lại những biểu hiện không điển hình đến mức “một vài trường hợp đủ để báo động và kết luận rằng vaccine có tác dụng phụ” .

Liên quan đến vaccine RNA thông tin, có thể đề cập đến sốc phản vệ, cũng như viêm cơ tim và viêm màng ngoài tim. Loại thứ hai được xác định muộn hơn, vì chúng xảy ra chủ yếu ở những bệnh nhân trẻ tuổi, những người chỉ mới bắt đầu tiêm chủng gần đây.

Một lần nữa, nguy cơ vẫn ở mức thấp: theo một nghiên cứu của Israel được công bố trên Tạp chí Y học New England, liên quan đến dân số hơn 2 triệu người (đã tiêm phòng và chưa tiêm chủng), có 2,7 trường hợp viêm cơ tim trên 100.000 người được tiêm chủng nhiều hơn ở chưa được tiêm chủng... Và đối với những bệnh nhân bị mắc COVID-19, có thêm 11 trường hợp, so với những người chưa bị nhiễm, như nhà báo của Le Parisien, Nicolas Berrod, đã đưa tin trên tài khoản Twitter của mình.

Mặt khác, nếu chúng được theo dõi tốt, rối loạn kinh nguyệt và liệt mặt - cũng có thể quan sát được trong trường hợp của các loại vaccine khác - vẫn chưa được coi là tác dụng phụ. Ngay cả khi Giáo sư Pariente không nghi ngờ gì về việc chúng có thể bị một ngày nào đó, đặc biệt là về chứng rối loạn kinh nguyệt: “Nói chung, chúng có thể liên quan đến nhiễm trùng hoặc giai đoạn mệt mỏi. Nó thậm chí là một cái gì đó khá phổ biến. Tại sao không có mối quan hệ giữa mệt mỏi và căng thẳng do tiêm chủng và những rối loạn này?”.

Nguyên nhân phần lớn vẫn chưa được biết

Nguyên nhân của những tác dụng phụ này - tất cả đều rất hiếm - cho đến nay vẫn chưa được biết. Nhưng sự thiếu vắng những điều chắc chắn về mặt khoa học liên quan đến cơ chế hoạt động của thuốc không phải là ngoại lệ: trên thực tế, nó thường xuyên xảy ra, cũng như tác động tiêu cực của chúng, cũng như tác dụng tích cực của chúng. Ví dụ, paracetamol hoạt động như thế nào vẫn là chủ đề của nghiên cứu, gần 150 năm sau khi phát hiện ra nó.

Một bài báo được xuất bản vào tháng 4 trên tạp chí Nature cũng trích dẫn ví dụ về vaccine Pandemrix, được sử dụng vào năm 2009 trong đại dịch cúm H1N1 và có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc chứng ngủ rũ (một chứng rối loạn giấc ngủ). Nếu mối liên hệ giữa vaccine và chứng ngủ rũ đã được thiết lập rõ ràng, bản chất của nó vẫn chưa được xác định, hơn 10 năm sau khi đại dịch kết thúc.

“Bạn không phải lúc nào cũng biết điều gì gây ra chứng ngủ rũ. Trong bối cảnh này, việc thiếu kiến thức nhất định về cơ chế mà vaccine Pandemrix có thể gây ra một số trường hợp nhất định không lớn hơn so với những nguyên nhân có thể gây bệnh xung quanh”, Antoine Pariente - người đã nghiên cứu của Pháp về chủ đề này.

Nhà nghiên cứu cho biết: “Điều này không nhất thiết phải làm phát sinh mối quan tâm. Nếu bạn có một điều gì đó xảy ra ở 1 trong 10 triệu người, nó không hoàn toàn là bất thường mà bạn không biết tại sao. Và điều đó không nghiêm trọng lắm: cuối cùng thì nó ngụ ý rằng có rủi ro, đó là điều bình thường. Nhưng vì đây là một rủi ro rất hiếm, bạn chắc chắn rằng lợi ích về sức khỏe sẽ được bảo toàn khi tiêm vaccine”.

Bình Minh (dịch)