Bệnh mạch vành: Từ dấu hiệu ban đầu đến cách phòng ngừa

Bệnh động mạch vành (CAD) xảy ra khi các mạch máu nuôi tim bị thu hẹp hoặc tắc nghẽn do mảng bám xơ vữa tích tụ trong thành động mạch. Hậu quả là lưu lượng máu giàu ô-xy đến cơ tim bị giảm, gây ra các triệu chứng như đau thắt ngực, khó thở, mệt mỏi và trong trường hợp nặng có thể dẫn đến nhồi máu cơ tim hoặc đột tử.

(Ảnh minh họa)

Nguyên nhân gây bệnh động mạch vành

Nguyên nhân hàng đầu gây bệnh động mạch vành là xơ vữa động mạch, khi các mảng bám chứa cholesterol, chất béo và tế bào viêm tích tụ trong lòng mạch. Sự tích tụ này làm hẹp dần đường dẫn máu đến tim, khiến cơ tim thiếu oxy và dưỡng chất, dẫn đến các triệu chứng như đau thắt ngực, mệt mỏi và khó thở.

Điều đáng lo ngại là mảng xơ vữa có thể bất ngờ nứt vỡ, kích hoạt quá trình hình thành cục máu đông cấp tính. Khi cục máu đông làm tắc hoàn toàn dòng máu, tim sẽ không được nuôi dưỡng, gây ra các hội chứng mạch vành cấp như nhồi máu cơ tim hoặc đau thắt ngực không ổn định.

Bên cạnh xơ vữa, bệnh còn có thể do các nguyên nhân khác như co thắt động mạch vành làm gián đoạn lưu thông máu. Một nguyên nhân hiếm gặp nhưng nghiêm trọng khác là bóc tách động mạch vành tự phát, thường xảy ra ở phụ nữ mang thai hoặc người có rối loạn mô liên kết, gây vết rách trong lòng mạch và đe dọa trực tiếp tính mạng.

Những người có nguy cơ mắc bệnh động mạch vành

Bệnh động mạch vành (CAD) liên quan mật thiết đến nhiều yếu tố nguy cơ, trong đó có những yếu tố không thể thay đổi như tuổi cao, giới tính nam và tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch sớm. Những yếu tố này không thể kiểm soát nhưng giúp xác định nhóm người cần được theo dõi sát sao hơn.

Ngoài ra, các yếu tố chuyển hóa và lối sống đóng vai trò then chốt trong sự phát triển của bệnh. Nồng độ LDL (cholesterol xấu) cao, HDL (cholesterol tốt) thấp, tiểu đường, béo phì, lối sống ít vận động và hút thuốc, kể cả hút thuốc thụ động đều góp phần làm tăng đáng kể nguy cơ CAD. Đặc biệt, hút thuốc lá được xem là yếu tố dự báo nguy cơ nhồi máu cơ tim mạnh hơn ở nữ giới so với nam.

Bên cạnh các yếu tố truyền thống, một số chỉ dấu sinh học như apoprotein B (apo B) và protein phản ứng C (CRP) cũng có giá trị dự báo nguy cơ. Mức CRP cao phản ánh tình trạng viêm và sự mất ổn định của mảng xơ vữa, có thể liên quan đến nguy cơ thiếu máu cơ tim cấp còn rõ rệt hơn cả LDL cao.

Phòng ngừa bệnh động mạch vành như thế nào?

Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) khuyến nghị sử dụng phương trình đánh giá nguy cơ đoàn hệ gộp (Pooled Cohort Equations) để ước tính nguy cơ mắc bệnh tim mạch xơ vữa trong 10 năm và suốt đời. Công cụ này dựa trên nhiều yếu tố như tuổi, giới tính, chủng tộc, mức cholesterol, huyết áp, tình trạng tiểu đường và thói quen hút thuốc. Việc sàng lọc và đánh giá nguy cơ định kỳ sẽ giúp phát hiện sớm đối tượng cần can thiệp phòng ngừa.

Để phòng ngừa bệnh động mạch vành hiệu quả, điều quan trọng là kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ có thể thay đổi. Cai thuốc lá là bước đầu tiên và quan trọng nhất, vì hút thuốc không chỉ làm tổn thương mạch máu mà còn thúc đẩy hình thành mảng xơ vữa. Bên cạnh đó, duy trì cân nặng hợp lý bằng cách giảm cân nếu thừa cân cũng góp phần cải thiện sức khỏe tim mạch.

Tăng cường hoạt động thể chất với ít nhất 150 phút mỗi tuần (Ảnh minh họa) 

Một chế độ ăn uống khoa học đóng vai trò thiết yếu. Cần ưu tiên rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, cá béo và dầu thực vật không bão hòa; đồng thời hạn chế muối, đường tinh luyện và chất béo bão hòa. Tăng cường hoạt động thể chất với ít nhất 150 phút mỗi tuần ở mức độ vừa phải như đi bộ nhanh, đạp xe hoặc bơi lội cũng là một chiến lược phòng ngừa hiệu quả.

Cuối cùng, việc theo dõi và kiểm soát các chỉ số lâm sàng như huyết áp, đường huyết và mỡ máu (đặc biệt là giảm LDL và tăng HDL) là điều cần thiết, đặc biệt với người có bệnh nền như tăng huyết áp hay tiểu đường. Kết hợp lối sống lành mạnh với điều trị y tế khi cần thiết sẽ giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh động mạch vành và các biến chứng nghiêm trọng.

Hoàng My (tổng hợp)