Rối loạn lo âu ở trẻ: Nhận diện sớm để can thiệp đúng lúc

Rối loạn lo âu là gì?

Rối loạn lo âu (Anxiety Disorder) là một dạng rối loạn tâm thần phổ biến, đặc trưng bởi cảm giác lo lắng quá mức, dai dẳng và không rõ nguyên nhân cụ thể. Không giống với cảm giác lo lắng thông thường mà ai cũng có thể trải qua khi đối mặt với áp lực, rối loạn lo âu thường kéo dài, cản trở nghiêm trọng đến sinh hoạt, học tập và chất lượng cuộc sống.

Ở trẻ em, các biểu hiện có thể không rõ ràng như người lớn và dễ bị nhầm với tính cách nhút nhát, rụt rè hoặc sự căng thẳng nhất thời. Nếu không được phát hiện và hỗ trợ sớm, tình trạng này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển tâm lý, khả năng học tập và các mối quan hệ xã hội của trẻ.

Rối loạn lo âu ở trẻ (Ảnh minh hoạ) 

Các biểu hiện của trẻ bị rối loạn lo âu

Rối loạn lo âu ở trẻ em thường biểu hiện qua nhiều dấu hiệu cụ thể, ảnh hưởng đến cả tâm lý, hành vi và thể chất. Trẻ có thể trở nên nhạy cảm, dễ tự ti, thường xuyên lo lắng về những điều mơ hồ hoặc khó xảy ra. Các em có xu hướng tránh né những tình huống mới hoặc những tình huống khiến trẻ cảm thấy khó kiểm soát. 

Một số biểu hiện thường gặp bao gồm: khó tập trung, học hành sa sút, mất hứng thú với các hoạt động thường ngày; rối loạn giấc ngủ như khó ngủ, ngủ chập chờn, dễ giật mình hoặc gặp ác mộng; thay đổi thói quen ăn uống, có thể ăn quá ít hoặc quá nhiều. Về thể chất, trẻ thường than phiền đau đầu, đau bụng, tức ngực, chóng mặt, vã mồ hôi, hồi hộp hoặc thở nhanh. Trẻ cũng có thể trở nên bồn chồn, không thể ngồi yên, dễ hoảng hốt khi gặp áp lực. 

Đối với trẻ vị thành niên, các biểu hiện có thể phức tạp hơn do giai đoạn này trẻ phải đối mặt với nhiều thay đổi tâm sinh lý, áp lực học tập và mong muốn khẳng định bản thân. Các em có thể thu mình, né tránh các hoạt động xã hội, lo lắng quá mức về hình thể, điểm số hoặc sự chấp nhận từ bạn bè. 

Trong một số trường hợp, để che giấu lo âu, trẻ vị thành niên có thể tham gia vào các hành vi tiêu cực như sử dụng chất kích thích, quan hệ tình dục không an toàn hoặc tự gây tổn thương cho bản thân. Việc nhận biết sớm những dấu hiệu này là điều cần thiết để có biện pháp can thiệp kịp thời, giúp trẻ ổn định tâm lý và phát triển khỏe mạnh.

Biện pháp can thiệp kịp thời, giúp trẻ ổn định tâm lý (Ảnh minh họa) 

Nguyên nhân gây rối loạn lo âu ở trẻ em

Dù chưa xác định được nguyên nhân chính xác gây rối loạn lo âu ở trẻ, nhưng nhiều nghiên cứu cho thấy tình trạng này là kết quả của sự kết hợp giữa các yếu tố di truyền, sinh học, môi trường và tính cách. Trẻ có thể thừa hưởng xu hướng lo âu từ cha mẹ, cho thấy yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng. Bên cạnh đó, môi trường sống cũng ảnh hưởng mạnh mẽ đến tâm lý của trẻ. Những gia đình thường xuyên xảy ra mâu thuẫn, căng thẳng, hoặc có bố mẹ hay lo lắng thái quá có thể vô tình tạo áp lực tâm lý lên trẻ.

Về mặt sinh học, sự mất cân bằng trong các chức năng não bộ liên quan đến điều hòa cảm xúc, như hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh  cũng có thể làm tăng cảm giác lo âu. Ngoài ra, những trải nghiệm tiêu cực trong quá khứ như bị bắt nạt, gặp biến cố trong gia đình, hoặc chịu áp lực học tập kéo dài cũng là yếu tố nguy cơ lớn. 

Chẩn đoán rối loạn lo âu ở trẻ như thế nào?

Chẩn đoán rối loạn lo âu ở trẻ thường khó hơn người lớn vì lo lắng và sợ hãi là phản ứng tự nhiên trong quá trình phát triển. Tuy nhiên, nếu những biểu hiện này kéo dài và gây ảnh hưởng đến học tập, sinh hoạt hoặc các mối quan hệ xã hội, cha mẹ nên đưa trẻ đến bác sĩ chuyên khoa để được đánh giá.

Quá trình chẩn đoán thường bao gồm khai thác tiền sử bệnh của trẻ và gia đình, đánh giá hành vi thông qua các thang đo tâm lý như CBCL, đồng thời xác định mức độ lo âu qua các biểu hiện thể chất (như đau đầu, đau bụng) và tâm lý. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm chuyên sâu như xét nghiệm máu, X-quang hoặc chụp CT/MRI để loại trừ nguyên nhân thể chất. Việc phát hiện và chẩn đoán sớm là yếu tố quan trọng để can thiệp và hỗ trợ kịp thời cho trẻ.

Điều trị rối loạn lo âu ở trẻ như thế nào?

Rối loạn lo âu ở trẻ nếu được can thiệp sớm thường có tiên lượng tốt. Việc điều trị bao gồm kết hợp thuốc, liệu pháp tâm lý và hỗ trợ từ gia đình.

Sử dụng thuốc

Thuốc chỉ được dùng khi thực sự cần thiết, chủ yếu để ổn định cảm xúc trong giai đoạn đầu, tạo điều kiện thuận lợi cho trị liệu tâm lý. Việc dùng thuốc cần tuân theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa để tránh tác dụng phụ.

Liệu pháp tâm lý

Là phương pháp điều trị chính và lâu dài, giúp trẻ thay đổi nhận thức, học cách kiểm soát lo âu và tăng khả năng thích nghi. Các liệu pháp phổ biến gồm liệu pháp hành vi,  nhận thức (CBT), kỹ thuật thư giãn, tham vấn tâm lý cá nhân, nhóm và gia đình.

Hỗ trợ từ gia đình

Gia đình đóng vai trò then chốt trong quá trình hồi phục. Cần duy trì nếp sinh hoạt điều độ, ăn uống lành mạnh, giảm áp lực học tập, tạo môi trường sống tích cực và động viên trẻ. Các hoạt động ngoài trời, vui chơi tập thể và dần đưa trẻ hòa nhập xã hội cũng góp phần cải thiện sức khỏe tâm lý.

Sự phối hợp đồng bộ giữa bác sĩ, nhà trị liệu và gia đình sẽ giúp trẻ từng bước vượt qua rối loạn lo âu, phát triển ổn định và khỏe mạnh hơn cả về thể chất lẫn tinh thần.

                                                                                                       Kiều My (Tổng hợp)